SRBI U OGLEDALU NEMAČKOG REVIZIONIZMA Godine pokušaja da se jedan narod pretvori u večite krivce

Međutim, ponekad se bitne razlike kriju u nijansama. Naime, revizija istorije je sasvim legitiman naučni postupak i potpuno je u skladu sa ciljevima tzv. kritičke istoriografije, koja je zasnovana na činjenicama i odgovarajućim izvedenim argumentima, dok je istorijski revizionizam vazda jedna doktrina zasnovana na ideološkim, međunarodno-pravnim, viktimološkim i drugim podvalama.

Otuda je istorijski revizionizam zapravo osnova tzv. interpretativne istoriografije koja u osnovi i nije nauka nego politika (geopolitika).

Novinar M. Četnik se u briljantnom tekstu posvećenom „bildovanju Srebrenice“ pozvao na uglednog leksikografa Bratoljuba Klaića koji je u Rječniku stranih riječi (1978) ukazao na tri istorijska tipa revizionizma. To su: protivmarksistička revizionistička struja koja se zalagala za „izmirenje radnika i kapitalista“, zatim „fašistička struja u cionističkom pokretu“, i konačno nemačka akcija za izmenu ili poništenje tekovina Versaja.

Ono što je za nas posebno važno jeste pojava četvrtog tipa tzv. viktimološkog istorijskog revizionizma koji se vezuje za ličnost i delo poznatog nemačkog istoričara Ernsta Noltea. Tako je Nolte u jednom eseju iz 1986. godine promovisao tezu da su sovjetski „gulazi“ preteča nemačkih „konclogora“, a kasnije je otišao i korak dalje kada je Drugi svetski rat opisao kao „evropski građanski rat ideologija“ izazvavši tako čuveni „spor o istoriji“.

Na ovim osnovama nastalo je i Tuđmanovo revizionističko delo Bespuća povijesne zbiljnosti u kojoj je izneo skandalozne tvrdnje o svega 70.000 ubijenih Srba, Jevreja i Roma u Jasenovcu, dok je kvintesencija nemačko-hrvatskog revizionističkog postupka na ovu temu nesumnjivo doktorska disertacija Aleksandera Korba objavljena 2011. godine na Humboltu, u kojoj ovaj nemački istoričar iznosi stav da u NDH nije bilo genocida nad Srbima.

Posle ovoga ne treba da čudi pojava mnogih knjiga u Hrvatskoj u kojima se Jasenovac prikazuje kao „radni logor“ uz navođenje mnogih bizarnosti o broju stradalih.

Kroz tamne naočare   

Početkom dvadesetih godina prošlog veka u nemačkoj javnosti pojavili su se stavovi o srpskoj krivici za izbijanje Velikog rata. Kao ključni argument navodio se Vidovdanski atentat 1914. godine u Sarajevu i ubistvo prestolonaslednika Ferdinanda. O ovoj operaciji detaljan i lucidan zapis u memoarskom spisu Embahade ostavio je Miloš Crnjanski (1928–1929), ataše za štampu jugoslovenskog poslanstva (ambasade) u Berlinu. Nemačka je činila „sve što je mogla“ da krivicu za rat prebaci na Srbiju, tačnije „na ceo srpski narod“, kaže Crnjanski, naglašavajući važnost revizionističkih aspiracija:

„To pitanje je privuklo pažnju cele Evrope. Srbija, posle svega što je propatila, i posle sve svoje pobede, trebalo je da postane krivac za rat i katastrofu, koju je tobož zbog Srbije pretrpela Evropa“.

Početkom tridesetih godina atmosfera u nemačkom društvu drastično se promenila i poprimila obeležja iracionalnosti. Tomas Man pisao je u svojoj noveli Mario i čarobnjak (1930):

„Mase su počele da misle da velike nevolje koje ih satiru ne nalaze leka u logičkom rasuđivanju o stvarnosti, nego u sredstvima koja ih, zapravo, odvraćaju od nje, kao što su sredstva magije i to u tolikoj meri, da je ugodno i manje mučno sanjati nego misliti. Na ovim psihosocijalnim premisama spremljen je teren za svojevremeni dolazak Hitlera na vlast.”

Vodeći nemački ekspert u revizionističkoj raboti bio je grof Montgelas, saradnik Teodora Volfa, direktora lista Berliner Tageblatt, novinara sa ogromnim zakulisnim uticajem. Najluđi detalj ove priče je samopregor Montgelasa koji je nastavio ovu revizionističku kampanju i posle 1945. godine iz Irske, kao da se Drugi svetski rat nije ni dogodio.

Gde se nalaze koreni nemačkog revizionizma? Na ovo pitanje odgovor smo pokušali da pronađemo u radovima vrsnih geopolitičara. Tako je Rudolf Kjelen pravilno detektovao izazov sa kojim se nemačka politika suočavala od momenta ujedinjenja 1871. godine do danas, a to je izazov nemačke centralnosti.

On je geopolitiku definisao kao nauku o državi kao zemlji, teritoriji, oblasti ili najdirektnije o prostranstvu, a koju sprovode državne institucije u konkretnom geografskom prostoru i ona jeste, prema njegovom shvatanju, empirijski deo učenja o državi, a ne grana geografske nauke.

Švedski političar je stvaranje velikih država posmatrao kao prirodan istorijski proces, ukazujući da velike države iskazuju jednu vrstu „geopolitičkog magnetizma“ u odnosu na okolne manje prostore. Na toj osnovi nastala je njegova koncepcija „velikog srednjoevropskog prostora“, koja se savršeno poklapala s Naumanovim stavovima o nemačkoj Mitelevropi.

Prema tome, reč je o jednom izrazito geopolitičkom pojmu koji po svom sadržaju nadilazi dotadašnje nacionalističke pangermanske ideje o političko-ekonomskom preuređenju Srednje Evrope.

Fridrih Nauman je u promišljanjima o mitelevropskoj koncepciji nastojao da ugradi i osobene stavove. Tako je pod uticajem ratnih dešavanja iz prostornog opsega Mitelevrope isključio Italiju, zbog njenog savezništva sa silama Antante. Zastupao je stanovište o jednoj formi integracije koja bi bila manje etnička i pangermanska, a više interesna, ekspanzionistička i geopolitička.

Ona bi obuhvatala područje od Severnog i Baltičkog mora do Alpa, Jadranskog mora i južne granice podunavske ravnice, i politički i ekonomski objedinjena, predstavljala protivtežu snažnim suparnicima poput Francuske, Velike Britanije i Rusije.

Zahvaljujući svom centralnom položaju prirodni etnički stožer takvog velikog prostora bi trebalo da bude Nemačka, tj. Nemci i nemački jezik, kao objedinjujući kulturološki činilac Mitelevrope, uz uvažavanje i drugih jezičkih i nacionalnih posebnosti na ovom prostoru. Otuda je u Naumanovoj interpretaciji stvaranje jedne „mitelevropske supranacije“ krajnji činilac i najjači garant geopolitičke samosvojnosti ovako zamišljene Srednje Evrope.

Ne zaboravimo da je reč o radovima nastalim na početku 20. veka.     

Nemački svet   

Katrin Orel s pravom ukazuje na hladnoratovsko poreklo „preporoda ideje Srednje Evrope“ kao mehanizma koji je ne samo protivrečio sovjetskim interesima nego i poslužio za razbijanje „globalizatorskog naziva Istočna Evropa“.

Čini se posebno zanimljivom tvrdnja francuske teoretičarke da je pozivanje na geografsku pripadnost kod Čeha, Poljaka, Mađara, baltičkih naroda, Slovenaca i Hrvata, stvorilo jedno „osećanje superiornosti“ u odnosu na Rusiju (Srbiju) i samim tim pretpostavke za približavanje ovih naroda Zapadu.

Ovde treba ukazati na lokalni odjek ove ideje među slovenačkim i hrvatskim društvenim delatnicima kojima je pripadnost Mitelevropi bila izgovor ne samo za odbacivanje socijalizma nego i Balkana kao tobožnjeg simbola kulturnog zaostajanja i inferiornosti. O ovim manifestacijama raspoloženja u nekadašnjim jugoslovenskim republikama dragocene beleške ostavio je srpski pisac Dobrica Ćosić.

Otuda nije slučajno da je, primera radi, i posle otcepljenja od SFRJ, hrvatska društvena elita nastavila da se Srbima obraća „povišenim tonom“ u ime nekakve neupitne pripadnosti Evropi. Ova vrsta raspoloženja danas je, u odnosu na Ruse i rusku kulturu, posebno izražena u Ukrajini i delimično Belorusiji, gde manifestacije antiruskog raspoloženja poprimaju i psihopatološka obeležja kroz veličanje nacizma.

Zanimljivo je da je posle okončanja Hladnog rata iz geopolitičkog rečnika nestao ne samo pojam Istočne Evrope, nego i pojam Istoka, koji se uglavnom identifikuje sa Rusijom kao navodnim simbolom hronične neslobode i totalitarizma.

Posle završetka Hladnog rata, ujedinjenja Nemačke, raspada Istočnog bloka i Sovjetskog Saveza, mitelevropska ideja postala je pitanje od prvorazrednog geopolitičkog značaja na evropskom kontinentu. Pored nemačkog uticaja, rađanju „stvarne Mitelevrope“ svakako je doprinela i proaktivna politika Vatikana, koja je nastojala da na katoličkoj duhovnoj osnovi definiše civilizacijske granice „Nove Evrope“ u odnosu na istočno-pravoslavni svet.

Srednja Evropa je, hteli to da priznamo ili ne, istorijski pojam i zajednica sudbina kultura i civilizacija nastalih u okviru Habzburškog carstva. Pritom, nema sumnje da je integracijom u EU ona izgubila ono geopolitičko značenje koje je imala osamdesetih godina prošlog veka, ali su odgovarajući nemački kolonizatorski impulsi – posebno prema Srbima, opstali.

Devedesetih godina 20. veka istorija se na neki način ponovila. Objedinjena Nemačka je uz pomoć Vatikana podržala „nezavisnost“ Slovenije i Hrvatske, koja nije bila moguća bez drastične promene odnosa snaga u Evropi, a što se dogodilo posle kraja Hladnog rata i raspada Istočnog bloka.

General Galoa lično je svedočio da je nemačka operacija rasturanja SFRJ dugo planirana. Opisujući razgovore s uticajnim nemačkim generalima – još 1976. i 1977. godine, Galoa se uverio u postojanje nemačkih operativnih planova za teritorijalnu prekompoziciju bivše Jugoslavije.

On je kao prvi nemački razlog za podršku razbijanju Jugoslavije navodio osvetu Srbima za događaje iz oba svetska rata. Naime, Nemci su smatrali da je od 1941. do 1945. godine, zbog srpskog otpora okupaciji, veliki broj nemačkih divizija bio angažovan na Balkanu, kao i da je to jedan od ključnih razloga njihovog poraza na Istočnom frontu.

Drugi razlog za nemačku podršku razbijanju SFRJ posebno je zanimljiv, a to je težnja da na taj način nagrade Hrvate i bosanske muslimane za podršku u Drugom svetskom ratu i aktivno učešće u trupama Vermahta.

Pjer Mari Galoa ukazivao je i na ekonomske motive nemačke politike na Balkanu koja je uvlačenjem Hrvatske i Slovenije u evropski ekonomski prostor stvorila pretpostavke za prodor ka Mediteranu, što je bio njen cilj još od Svetog nemačkog carstva.     

Krug u tami   

Poznata američka novinarka i spisateljica Dajana Džonston veoma temeljno se bavila manifestacijama nemačkog revizionizma na prostoru Jugoslavije. Lavinu komentara pokrenula je još 1997. godine objavljivanjem rasprave Jugoslavija kroz tamne naočare, pronicljivo secirajući raspoloženje nemačke društvene i političke elite prema srpskom narodu.

Ona ističe da je kampanja demonizacije Srba počela u julu 1991. godine sa otrovnom baražom članaka u nemačkim medijima, posebno listu Frankfurter algemajne cajtung gde se svakodnevnim kolumnama isticao Johan Georg Rajsmiler.

On je opravdavao nezakonitu „nezavisnost“ Slovenije i Hrvatske opisivanjem „Jugo-Srba“ kao suštinski orijentalnih „militantnih boljševika“ kojima „nema mesta u Evropskoj zajednici“. Dajana Džonston  naglašava da je samo nekoliko godina pre toga u Nemačkoj postojao snažan mirovni pokret koji je isticao kredo da treba prekinuti sa „stereotipima neprijatelja“, koji je, međutim, vrlo brzo prestao da važi kada su u pitanju Srbi. U ličnim „sećanjima na jedno osmatranje sveta“,  ona napominje da je „kosovski rat” od 24. marta do 10. juna 1999. godine bio jednostrano bombardovanje Srbije koje su predvodile vlade NATO država koje su uglavnom bile levičarske orijentacije.

Kao dugogodišnji portparol Zelenih u Evropskom parlamentu (1990–1996) ona je svedočila o evoluciji ove grupacije još od 1995. godine, kada je novi spoljnopolitički kurs nametnuo francuski poslanik Danijel Kon Bendit, nekadašnji šezdesetosmaš jevrejskog porekla, kojem se kasnije pridružio još jedan „zeleni” aktivista – Joška Fišer, ministar spoljnih poslova u nemačkoj vladi.

Za Dajanu Džonston posebno je zanimljivo pitanje Fišerovog političkog uspona, koji je svojevremeno napustio srednju školu i za vreme pobune 1968. godine napadao američke vojne baze u Nemačkoj. Za vreme jedne konferencije usred bombardovanja (13. maja 1999) Fišer je gađan farbom crvene boje, dok je baza Zelenih oštro kritikovala njegovo svrstavanje uz američki agresivni rat.

Suočen sa velikim kritikama, on je tada upotrebio bedan argument u prilog nemačke agresije na SRJ, a to je argument o tome da se više nikada ne sme dozvoliti Aušvic. Naime, koristeći se lažnim medijskim slikama, Fišer je položaj Albanaca na Kosovu i Metohiji uporedio s proterivanjem Jevreja tokom Drugog svetskog rata, što je ućutkalo brojnu, ali slabo informisanu opoziciju u pokretu Zelenih.

Tako su se Zeleni, iz jedne izrazito antiratne pozicije, stavili u funkciju lažne moralne podrške jednoj nelegalnoj vojnoj intervenciji. U svojoj raspravi iz 1997. godine Dajana Džonston ističe i sledeća opažanja:

„U opojnom raspoloženju pravične indignacije, nemački političari su se pridružili korišćenju nemačke krivice iz prošlosti kao razloga, a ne ograničenja. Nemačka je ponovo mogla da bude „normalna“ vojna sila – zahvaljujući „srpskoj opasnosti“.

Skoro jednoglasnost je bila utoliko više iznenađujuća što je „stereotip neprijatelja“, Srba, bio iskopan iz najratobornijeg nemačkog nacionalizma iz prošlosti. „Serbien muss sterbien“ (igra reči, sterben = umreti), to jest „Srbija mora umreti“, što je bio (po zlu) čuveni (nemački) popularni slogan iz Prvog svetskog rata.

Konačno, kada definiše ontologiju germanske srbofobije ona upozorava da je „ono što se dogodilo u Nemačkoj bila čudna vrsta masovnog transfera nacističkog identiteta i krivice na Srbe. U nemačkom slučaju ovo se može gledati kao utešiteljska psihološka projekcija koja je služila da Nemcima podari sveži i dobrodošli osećaj nevinosti naspram novog ‘zločinačkog’ naroda, Srba“.

Navodimo i da je groteskni pečat ove revizionističke epopeje bila svakako izjava Ota fon Habzburga u Sarajevu, 6. aprila 1997. godine. Stojeći na mestu gde je Gavrilo Princip ispalio svoje hice, rekao je, prema kratkoj vesti Dnevnog telegrafa: „Ovde je trasiran put za Aušvic“.

U vreme kada je pisala ove redove, američka novinarka nije mogla ni da pretpostavi da će se finalni, trijumfalni čin stoletnog nemačkog lobotomiranja dogoditi na Srpskom vojničkom groblju u Prištini.

Na čelnom, centralnom, dominatnom mestu memorijala srpskim vojnicima poginulim u ratovima 1912–1918. godine stoji bela mermerna ploča sa ucrtanim malteškim krstom i upisanim imenom navodnog, nemačkog ili austrijskog dobrovoljca, okupatorskog soldata Antona Dosera, koji je, prema epitafu, u novembru 1915. godine stradao na Kosovu. Na taj način se iznova oblikuje trostruki nemački zločin nad Srbima (1914–1918, 194–11945, 1999) koji je ovoga puta inspirisan pokušajima pretvaranja dežurne žrtve (Srba) u dželata, sve pod izgovorom moralnog imperativa prvog reda. 

LITERATURA: Dajana Džonston, Krug u tami, Informatika, Beograd 2021; Milorad Vukašinović, Misliti prostorno, SAJNOS, Novi Sad 2022; Politika, 12. 4. 2024.     

Autor: Milorad Vukašinović, novinar i publicista