Mihailo Polit Desančić i Novi Sad kog više nema

Po struci je bio advokat, publicista, političar, urednik novina, predsednik Liberalne stranke nakon ubistva Miše Dimitrijevića i najpoznatiji novosadski dendi. Bio je deo mase, ali je sve uradio kako bi se iz nje izdigao – tako priču o Mihailu Polit Desančiću započinje za „Dnevnik“ turistički vodič Srđan Bošković. 

Mihailo Polit Desančić rođen je u Novom Sadu 1833. godine, a jedno vreme njega i njegovu sestru Jelisavetu Savku podučava Svetozar Miletić, da bi u osnovnoj školi sedeo je u istoj skamiji sa Jovanom Jovanovićem Zmajem. Kako naš sagovornik priča, Mihailo je studirao je prava i političke nauke u Beču i Parizu.

– Po očevoj porodici pripada porodici Polit, što ukazuje na grčko ili cincarsko poreklo, a po majci pripada porodici Desančić, što ukazuje na srpsko poreklo – objašnjava Srđan Bošković. – Mihailo je sjajan govornik, kao i drugi članovi njegove porodice. Jedan je od najbližih Miletićevih saradnika, a nakon cepanja Miletićeve stranke postaje vođa Liberalne stranke.

Mihailo je bio i urednik novina “Branik” – glasilo liberalne stranke u Novom Sadu, kao i poslanik u hrvatskom i ugarskom parlamentu.

– Jedno vreme je bio i sekretar kneza Danila u Crnoj Gori, a jednom je zbog članka da su Crna Gora i Boka jedno, optužen za izdaju – govori Bošković. – Tada ga je u Pešti pred sudom brani Svetozar Miletić, a kada se Miletić našao na optuženičkoj klupi, brani ga je Mihailo.

Kako Bošković objašnjava, Mihailova sestra Jelisaveta Savka, neverovatna govornica i borac za emancipaciju žena, udaje se za čuvenog književnika i predsednika Matice srpske Jovana Subotića. Mihailo Polit Desančić preminuo je u Temišvaru 1920. godine, a sahranjen je na Uspenskom groblju u Novom Sadu.

– Njegov otac Jovan Polit jedan je od najbogatijih trgovaca Novog Sada, čemu svedoči spisak zvanica na svadbi njegove ćerke, gde se nalaze carski savetnik Pavle Trifunac, Kornelije Stanković, knez Mihailo Obrenović, porodica Karadžić i drugi – naglašava Bošković. – Porodična kuća nalazi se u Dunavskom sokaku, današnja Dunavska 5, a nakon Bune 1849. godine u kojoj je izgorela, biva obnovljena.

Kako dalje navodi, od Mihailovog rođenja, negova porodica stanuje tu, a posle se Mihailo seli Grčkoškolsku ulicu 3, gde se nekada nalazila Grčka škola. U knjizi “Pokojnici: uspomene” objavljenoj 1899. godine, Mihailo Polit Desančić zapisuje:

“U kući moga oca bila je velika ali uzana avlija u kojoj su stajali trgovački sanduci...U drugom delu kuće bila je avlija šira...Iza te bašte bila je štala za naše lepe konje, i pod jednim krovom u jednom redu vrlo lepa, sa daskama patosana remiza sa troje karuca i za paradne hamove... Paralelno sa štalom i remizom pod jednim krovom bila je dvokrilna kapija sa izlaskom na baru, dočim je ulazak u dućan bio sa Dunavske ulice”.

– Novi Sad se od svog nastanka u poslednjim godinama 17. veka do 1849. godine razvija spontano i veoma brzo, a tome najviše doprinose doseljenici – priča Bošković. – Oko polovine populacije čine ljudi srpskog porekla, a kada se na to dodaju Cincari i Grci, obuhvatili smo značajno više od pola populacije grada.

Kako Bošnjaković priča, doseljenici iz ovih nacija uglavnom dolaze sa teritorije današnje Srbije, Bosne i Hercegovine, Makedonije, Grčke i krajeva pod turskom vlašću, a nove kuće podižu po ugledu na kuće u svom starom kraju, u orijentalnom stilu.

– Nakon bombardovanja 1849. godine, Novi Sad se velikom mukom obnavlja – navodi Bošković. – Elita se trudi da se ugleda na srednjoevropske uzore, tako da se dominantni arhitektonski stilovi u gradu menjaju. Mihailo Polit Desančić upravo to opisuje u svojim memoarima.

“...Bio je to drugi svet pre pedeset i više godina. Onoga Novog Sada, što je do Bune postojao nema više. To je bila poluorijentalna varoš. Bilo je tu kuća, baš i na pijaci sa rognjevima, sa doksatima, dućana sa takozvanim ćepencima. Kuće su imale široke streje, tako da si po kiši mogao ići po suvu čitavim dunavskim, ćurčijskim sokakom pa i pijacom. Te široke niske streje činile su da su ulice sasvim uzane izgledale...”

– Od orijentalne arhitekture koju opisuje Mihailo Polit Desančić u centru ne ostaje ništa – nastavlja Bošković. – Nakon bombardovanja 1849. godine u centru grada je preživelo svega pet objekata – Uspenska crkva, Grkokatolička crkva, Katolička plebanija i još dva objekta. O tome Mihailo piše u svojoj knjizi.

„U starom Novom Sadu pre Bune bilo je dosta kuća sa doksatima i sa drvenim basamcima sa sokaka. Tako je kuća advokata Pečenovića u Dunavskom sokaku imala široke drvene basamke sa sokaka. U onom delu Dunavske ulice gde je danas Promenada bile su niske, ponajviše drvene kuće. Bile su razne zloglasne krčme, gde su se hajoši veselili. Tek tri-četiri godine pred Bunu bila je u tom kraju podignuta prva kuća na sprat. To je bila gostionica kod „Kraljice engleske“- baš na onom mestu gde se sada zida sudska palata. Još bliže prema Dunavu, bile su građare, a gde je danas kiosk kod šančeva, tu je bila velika carska solara, a pred solarom, preko puta od današnje plivaonice, bila je stražara za carske soldate regulaše...”

U saradnji sa Udruženjem turističkih vodiča Novog Sada, list „Dnevnik“ će svake nedelje objavljivati priče i zanimljive anegdote o istoriji i arhitekturi grada, znamenitim ljudima, gastronomiji, kao i skrivenim ili zaboravljenim predelima koji krase Srpsku Atinu.

Riblja pijaca na bari

Kako Srđan Bošković govori, kuća koju Mihailo Polit Desančić opisuje u knjizi “Pokojnici: uspomene” nije imala veliki kulturno-istorijski značaj, te nije zabeleženo u kom objektu se tačno nalazila, a Riblja pijaca svedočila je velikim promenama tokom vekova.

“...Na pijaci je bila znamenita simiyinica (pekara) kir Nikolina, druga znamenita simiyinica bila je simiyinica kir Fotina na takozvanoj bari gde je danas ribna pijaca. Ta kuća i danas postoji... Današnja Ribna pijaca pre Bune zaista je bila na bari. Kaldrme nije bilo, a bilo je mnogo dubokih jama, vodom i đubretom napunjenih. Naša kuća išla je jednim delom na Dunavski sokak a drugim delom na baru...“

D. Andulajević