(FOTO, VIDEO) VRHOVI FRUŠKE GORE ČUVAJU STENE STARE OKO 300 MILIONA GODINA Ostrvskom planinom nekada se šetali i pećinski medvedi
Fruška gora danas, odraz je njene geološke istorije i savremenih geodinamičkih procesa, te nije za čuđenje što su i te vredne karakteristike uzete u obzir prilikom proglašenja ove usamljene ostrvske planine, nastale pre oko 300.000.000 godina za Nacionalni park.
Retka su područja koja imaju ovako bogat geološki diverzitet kao što je Fruška gora, a kako je za „Dnevnik” objasnila stručni saradnik u NP „Fruška gora” Ljuba Josić, njenom geološkom bogatstvu doprineo je proces sučeljavanja različitih tektonskih jedinica.
– Fruška gora predstavlja horstovsku formu koja se postepeno uzdiže za razliku od većine okolnih tektonskih blokova koji milionima godina tonu i vremenom se prekrivaju mlađim sedimentima. To znači da su na samim vrhovima Fruške gore najstarije stene od pre 300 miliona godina kada je ona bilo ostrvo, dok su u podnožju najmlađi sedimenti, i u njima možemo pronaći brojne fosilne ostatke biljnog i životinjskog sveta koji je kroz istoriju nastanjivao ovo područje. No najveći broj fosilnih lokaliteta Fruške gore vezuje se za sedimente koji su stvarani nešto pre Panonskog mora, pre oko 20 miliona godina – kaže Josić koja u Nacionalnom parku radi na zaštiti geoloških vrednosti.
Tako su istraživanja pokazala da je neposredno pre nadolaska Panonskog mora na području Fruške gore vladala tropska do subtropska klima, o čemu svedoče slojevi fosilnih ostataka karakteristični za te uslove.
– Na padinama i u podnožju Fruške gore, fosilni ostaci svedoče o tome da su u to vreme ovim prostorom vladali morski ježevi i puževi, zatim školjke, korali i slično. Fosili biljnog sveta karakteristični su za tropske temperature, s obzirom na to da smo na više lokaliteta pronašli ostatke mediteranskog lišća. U lesu se mogu uočiti pogrebeni brojni ostaci krupnih životinja koje se sa druge strane vezuju za ledeno doba, poput mamuta, irvasa i bizona, a kod nekadašnje ciglane su nađeni i fosili pećinskog medveda – priča naša sagovornica.
Ova ostrvska stara gromadna stena „krije” bogatstvo lokaliteta, a Ljuba kaže da su najčešće pedološkog oblika, odnosno u vidu lesnih profila. Pojedine su uredili, a neke ne mogu, jer su u prvom stepenu zaštite gde se nijedna aktivnost ne sme sprovoditi.
– Neke smo, iako zbog svojih vrednosti zaslužuju da budu u prvom stepenu zaštite, prebacili u drugi stepen, kako bismo mogli da radimo sanacije, jer se ti lesni profili gube bujanjem vegetacije, a ljudima želimo da predstavimo bogatstvo koje baštinimo. Tako smo godinama radeći uvideli da svi geološki lokaliteti treba da budu u drugom stepenu zaštite, kako bi i buduće generacije uživale u istoriji Fruške gore – kaže Ljuba uz napomenu da se divni lesni profili nalaze kod Starog Slankamena i u Suseku, blizu obale Dunava, na kojima se lepo mogu videti prelazi svetlijih i tamnijih nijansi, što nam govori o smeni ledenih doba.
Na padinama i u podnožju Fruške gore, fosilni ostaci svedoče o tome da su u to vreme ovim prostorom vladali morski ježevi i puževi
Na Fruškoj gori mogu se naći razne mineralne sirovine, kakav je iskop dragog kamena na Kozjem brdu, koji je u drugom stepenu zaštite, dok veliki rudnički kop „Beli Majdan” u Rakovcu svedoči o korišćenju kaolinskog granita, koji je nekada služio za temelje i izradu nadgrobnih spomenika, a verovatno i za izgradnju obližnjeg manastira Rakovac.
– Svi znamo da se ugalj eksploatisao u banji Vrdnik sve do 1960. godine, do pojave termalne vode, nakon čega je počeo da se razvija banjski turizam, a rudnik je zatvoren. Imamo i kamen trahit, kopovi su u fazi rekultivacije, i to su Kišnjeva glava u Rakovcu i Ledinačko jezero. To je stena vulkanskog porekla i koristi se kao podloga za puteve, izuzetnog je kvaliteta, a nama govori da su ove krajeve, kroz praistoriju, potresale erupcije podvodnih vulkana – objašnjava Ljuba Josić.
Kako je objasnila zaštitnica geonasleđa Fruške gore, svi nalazi nisu u ingerenciji NP „Fruška gora” poput „Lesnog profila Čot”, jedinog lokaliteta u zemlji na kom je utvrđena paleomagnetna granica između donjeg i srednjeg pleistocena, što naglašava značaj ovog profila u globalnim razmerama.
– Na „Grgetegu” su otkriveni sedimenti sarmata, panona i gornjeg ponta, tzv. „Grgeteški slojevi” i detaljno je obrađena i izučena brojna kaspibrakična fauna mekušaca. Određeno je više od 40 vrsta od kojih je 12 prvi put utvrđeno. Samo deo ovog paleontološkog lokaliteta nalazi se u drugom stepenu zaštite. Imamo i paleontološko nalazište gornje krede u slivu Orlovačkog, Dobrog i Čerevićkog potoka i on se nalazi u prvom stepenu. Ovo je jedna od najbogatijih riznica gornjokrednih fosila u Evropi, s obzirom na to da su do sada sa ovog lokaliteta opisane 164 vrste cefalopoda, školjki, puževa, korala i slično. Ovi lokaliteti imaju osnova za upis u listu međunarodnih značajnih objekata u okviru Evropske asocijacije za konzervaciju geonasleđa – „ProGEO”, pod uslovom da se sprovedu sve do sada određene mere zaštite i uređenja – ističe Josić.
Na području sa režimom zaštite prvog stepena nalaze se još i lokalitet „Papradine”, Grgurevačka pećina na Popovom čotu (deo je u režimu zaštite drugog stepena) i stena „Orlovac”, dok su u drugom stepenu zaštite paleontološki lokaliteti „Šakotinac” i „Krečanske jame”, i vulkanski tuf kod sela Rakovac.
Geološka postavka, uz postavku fosilnih ostataka biljnog i životinjskog sveta može se pogledati u Informativnom centru Nacionalnog parka „Fruška gora” na Iriškom vencu, a ulaznica je simbolična - 50 dinara za decu, dok je za odrasle 100.
