BICIKLOM KROZ VOJVODINU - Morović (1) Pet mostova, tri crkve, dve reke i jedna tvrđava
Prolazeći auto-putem Beograd–Zagreb uvek mi je pažnju privlačio toranj crkve u Moroviću, koji se promaljao iznad krošnji drveća.
Ovoga puta imao sam zadovoljstvo i da na dva točka obiđem ovo selo koje je, po mom mišljenju selo sa najlepšom geografijom u Vojvodini. Nalazi se na ušću reke Studve u Bosut, dve reke nadvisuju tri čelična mosta koji izgledaju kao u američkim filmovima; tri crkve, kalvarija, dva groblja, stare kuće, lovište, ostaci srednjovekovne tvrđave... Pored pomenuta tri mosta u ataru sela nalaze se još dva - jedan koji preko starog korita Studve vodi ka Vojnoj ustanovi Morović i drugi kojim auto-put Beograd–Zagreb prelazi preko Bosuta.
Rimokatolička crkva Svete Marije čiji se toranj vidi sa auto-puta nalazi se sa leve ceste, odmah na ulasku u selo i gleda u Bosut. Sagrađena je tokom 13. veka i nalazi se na samom ulazu u Morović. Predstavlja jednu od najstarijih sakralnih građevina u Sremu i svojom arhitekturom podseća na Franjevački samostan u Baču ili francuske srednjovekovne crkve. Na njoj se jasno mogu uočiti dve graditeljske faze koje su stilski vezane za romansko, odnosno gotsko arhitektonsko nasleđe. Crkva je u nekoliko navrata popravljana (najveći radovi su izvedeni tokom 18. veka, nakon turskog uništavanja), tako da su danas njeni najstariji delovi svetilište sa polukružnom apsidom i romanski obrađeni prozorski okviri.
Postoje brojne legende o nastanku ove crkve. Prema jednoj nju je podigla despotica Jelena, supruga Stefana Štiljanovića. To je bilo kada je on otišao u rat, a ona podigla ovu crkvicu u želji da izmoli od Bogorodice srećan povratak muža. Ona je bila katolikinja pa je crkva bila blagoslovljena po katoličkom obredu. Po drugoj legendi crkvicu je podigao čak sam despot Štiljanović, a opet neki kažu da je njen graditelj Ivan Morović. Kanonska vizitacija iz 1729. godine čak navodi da je crkvu podigao ugarski kralj Stefan.
Poreklo imena Morović u nauci još nije razjašnjeno. U prvobitnom obliku Morović se javlja kao Marot, a u srednjem veku se čak i jedna plemićka porodica naziva De Marot. U istoriografiji se nalaze tragovi da je Stevan Morović sa nešto vojske i 32 familije došao preko Bosne. Ratnički raspoložen prema Turcima, stiče simpatije ondašnje Ugarske. S kraja 13. veka postoji sačuvana jedna darodavnica u kojoj se pominje Stevan Morović, čiji je jedan sin dobio na poklon neka imanja u Vukovskoj županiji, a kasnije i pokroviteljstvo nad benediktinskim manastirom u Manđelosu, a drugi je polagao zakletvu u Moroviću povodom jednog sudskog spora. Tadašnju tvrđavu obnovio je ili sagradio ban Jovan Morović 1332. godine. U 14. veku porodica Morović imala je gotovo neograničenu vlast i stekla ogromno bogatstvo. Pripadala je najuglednijoj vlasteli u nekadašnjoj Vukovskoj i Sremskoj županiji, a centar njene moći u zapadnom Sremu predstavljao je grad Morović. U borbi protiv Turaka naročito se istakao feudalac Ivan Morović – ban Vukovske i Sremske županije. Najveći poraz naneo je turskoj vojsci kod Manđelosa.
Grad na ušću Studve u Bosut, čiji su ostaci i do danas sačuvani, zatvara četvorougaonik kako se vidi na starim kartama, bio je opkoljen vodom sa svih strana s obzirom da je Studva kanalom kroz Lučicu bila vezana sa Bosutom. Od 1451. Morović se nalazi u rukama despota Đurađa Brankovića.
Ugarski kralj Matija Korvin boravi 1484. nekoliko dana u Moroviću i nad gradom preuzima vlast, a tvrđavu predaje u posed svome sinu Ivanu Korvinu. Štit Slavonije, kako su neki tada nazivali Morović, doživljava vreme svog najvećeg srednjovekovnog sjaja. Tvrđavi Morović u to vreme pripada 69 naseljenih mesta u Sremu i Slavoniji. Slabljenjem ugarske vlasti Morović prelazi u ruke despota Stevana Štiljanovića.
Zaboravljeni ostaci tvrđave u Moroviću
Tvrđava Morović je srednjovekovno utvrđenje i smatra se da je građena posle 1332. po nalogu mačvanskog bana Jovana Marotija. Kratko vreme bila je u posedu despota Đurđa Brankovića, a onda prelazi u ugarske ruke, do dolaska Turaka.
Osnova utvrđenja je trapezasta, građena od opeke. Na sačuvanim uglovima, okrenutim Bosutu, nema kula, dok prema Vajgelovoj karti iz 1699. pred utvrđenjem se vide dva kanala sa mostovima i kulama koje su verovatno postojale na druga dva ugla. Bedemski zidovi, debljine oko 2 metra, očuvani su u visini 2-2,5 metra, sa delimično vidljivim spoljnim ojačanjima. Izvan utvrđenja nalazi se crkva posvećena Svetoj Mariji, sa zvonikom čiji su otvori urađeni u obliku krstoobraznih puškarnica. Oko crkve je kasnosrednjovekovno groblje.
Tvrđava Morović je zapustela posle turskih osvajanja i do sada nisu vršena ni arheološka ni arhitektonska istraživanja. Ako ne znate da je ovde postojala moglo bi da se desi da je i ne primetite. Ostaci njenih bedema najbolje se vide sa obale Bosuta pored puta koji vodi do pravoslavnog groblja.
1529. godine Turci su srušili i poslednji otpor i zauzeli Morović kao poslednje uporište u Sremu. Na čelu turskih odreda koji su ušli u Morović bio je Ibrahim paša. Slavni turski putopisac Evlija Čelebija piše da su Turci u Moroviću smestili stalnu vojničku posadu, ali je u gradu nastavilo da živi i hrišćansko stanovništvo. On kaže da je ovaj grad po kanonu vojvodluk u Sremskom sandžaku. To je bio kadiluk u rangu kadiluka 150 akči. Imao je mnogo bašti, u gradu se nalazio zapovednik tvrđave i 50 ljudi gradske posade. Izvan tvrđave bilo je 200 impozantnih i odličnih daskom pokrivenih kuća. Iz gradske tvrđave u tu varoš se dolazi preko dva drvena mosta, koji su se lako uklanjala i isto tako postavljala…
Na ovom mestu za sedam dana čitajte nastavak reportaže iz Morovića: o zanimljivim detaljima istorije sela nakon oslobođenja od Turaka krajem 17. veka pa do Prvog svetskog rata i raspada Austrougarske, mostovima na Bosutu i Studvi, Železničkoj stanici, rimokatoličkoj Crkvi Svetog Roka sa kalvarijom kao i Srpskoj pravoslavnoj crkvi Svete Bogorodice.