Crkva ne čuva samo verski identitet, već i nacionalni

Pre nešto više od godinu, na liturgiji u Grkokatoličkoj crkvi Svetog Nikole u Ruskom Krsturu 6. decembra, na Nikoljdan po gregorijanskom kalendaru, vladika Georgije (Đura) Džudžar pročitao je papski dekret kojim se Apostolski egzarhat za grkokatolike u Srbiji i Crnoj Gori diže u rang Eparhije Svetog Nikole, a crkva u Ruskom Krsturu postaje katedralna crkva. Tom odlukom pape Franje je u crkvenom ustrojstvu zaokruženo formiranje teritorijalno-duhovne celine koja obuhvata katolike istočnog – vizantijskog obreda na teritoriji Srbije koji su u Bačkoj, pre svega u Ruskom Krsturu i Kucuri, prisutni od prve polovine 18. veka, a od 19. veka i u Sremu i Banatu.

Vladika Georgije u razgovoru za „Dnevnik” navodi da grkokatolici na ovim prostorima pripadaju različitim nacionalnim zajednicama, ali su i potomci različitih crkvenih sjedinjenja – unija, kada je deo klera i vernika Pravoslavne crkve pristupao Katoličkoj crkvi preko potpisanih unija, u kojima su prihvatali verske dogme Katoličke crkve, a zadržavali svoje istočne obrede i bogoslužbene običaje i tradiciju. Naziv grkokatolici počeo se upotrebljavati za vreme Austrougarske da bi se razlikovali od rimokatolika.

Na području eparhije najviše ima Rusina, koji svoje poreklo vode iz današnje zakarpatske oblasti, a crkveno su iz Užgorodske unije iz 1646. godine, druga nacionalna zajednica su Ukrajinci, koji su se nakon Drugog svetskog rata u većem broju preselili iz Bosne i Hercegovine u Bačku i oni potiču iz unije u Brestu 1596. godine, a treća nacionalna zajednica su Rumuni u južnom Banatu, koji su duhovni potomci rumunske unije Alba Julija iz 1700. godine.

– Rumunska grkokatolička zajednica je mala, ali je prisutna u Markovcu, kod Vršca – navodi episkop za grkokatolike u Srbiji. – Prošle godine smo osnovali zajednicu i u Vršcu, a imali smo sreću i da smo mogli od Reformatske crkve da kupimo crkvu za njihove potrebe.

Nakon 6. decembra 2018. godine Egzarhat, kao prelazni administrativni oblik, uzdignut je na nivo Eparhije, a svečana ceremonija proglašenja Eparhije Svetog Nikole održana je 19. maja u Ruskom Krsturu uz učešće grkokatoličkih vladika i sveštenika iz celog sveta, ali i kardinala Leonarda Sandrija, prefekta Kongregacije za istočne crkve iz Rima, koji je i pročitao pismo papa Franje o ustanovljavanju nove eparhije. Prvi episkop nove eparhije Svetog Nikole član je Međunarodne biskupske konferencije Svetih Ćirila i Metodija, ali je duhovni pastir pre svega grkokatolika u Srbiji.

Grkokatolička crkva je kroz istoriju, kaže naš sagovornik, bila jedan od stubova očuvanja nacionalnog i verskog identiteta.

– U Crkvi su se okupljali i okupljaju se ljudi koji slušaju propovedi na svom maternjem jeziku, mogu čuti svoj jezik, ali crkva je imala i obrazovnu ulogu jer su dugo, do kraja 19. veka, škole bile crkvene. To je bilo veoma važno i Crkva je nastojala da se u tim školama uči na maternjem jeziku i čuva i neguje konfesionalna i etnička pripadnost – rekao je vladika Georgije.

Od parohije do eparhije

Naš sagovornik ističe da su svi Rusini naseljeni na ove prostore u vreme vladavine Marije Terezije bili grkokatolici. Veoma brzo po naseljavanju organizovan je i verski život i građeni su bogoslužbeni objekti. U prvim decenijama parohije koje su organizovane bile su pod jurisdikcijom rimokatoličkog episkopa iz Kaloče u tadašnjoj Ugarskoj, a osnivanjem eparhije za sve katolike istočnog obreda u Križevcima, kraj Zagreba, 1777. godine, i parohije koje su organizovane na ovim prostorima su postale njen deo. U sastavu Križevačke eparhije su grkokatolici na ovim prostorima bili do 2003. godine, kada je za parohije koje su bile u tadašnjoj državnoj zajednici Srbije i Crne Gore osnovan Apostolski egzarhat za grkokatolike. Vladika Georgije tada je bio imenovan za prvog apostolskog egzarha, a pre toga je bio na službi u Užgorodu, zakarpatskoj Ukrajini, odakle Rusini vode poreklo. Apostolski egzarhat obuhvatio je teritoriju tadašnje državne tajednice Srbije i Crne Gore, ali najviše Vojvodinu, jer grkokatolika ima u Bačkoj, Sremu i Banatu.

Bogosluženje se, osim u dve rumunske parohije, odvija uglavnom na crkvenoslovenskom jeziku. No, asimilacija je problem svih manjih nacionalnih zajednica, pogotovo u velikim gradovima, pa sveštenici moraju da se prilagode novonastalim okolnostima.

– Nastojimo koliko možemo da približimo vernicima Božju Reč da bi je mogli razumeti, i u tom slučaju crkvenoslovenski je možda faktor koji ujedinjuje sve i razumljiv je za više nacija. A propoveda se, u zavisnosti od nacionalne strukture u parohijama, na rusinskom i ukrajinskom, ali i na srpskom jeziku. U Sremskoj Mitrovici grkokatolici su uglavnom zaboravili svoj maternji jezik, pa se propoveda na srpskom – pojašnjava vladika Georgije.

Sveštenstvo se obrazuje u nekoliko zemalja. U Srbiji postoji Srednja bogoslovska škola u Subotici u okviru rimokatoličke Subotičke biskupije, ali u visoke škole moraju preko granice. Dok su grkokatolici u Srbiji pripadali Križevačkoj eparhiji, sveštenici su najviše pohađali Eparhijsku seminariju u Zagrebu, odakle je izlazilo najviše sveštenika. Eparhija Svetog Nikole omogućava budućem sveštenicima da upišu bogoslovske fakultete po želji, a osim zagrebačke, bogoslovska škola postoji u Užgorodu (Ukrajina) u Mukačevskoj eparhiji, u nemačkoj u Ajštetu i na Kolegijumu svetog Josafata u Rimu, koji je pohađao veliki broj sveštenika današnje Eparhije Svetog Nikole, uključujući i sadašnjeg vladiku.

– Broj grkokatolika ne možemo baš tačno ustanoviti, ali se kreće između 20.000 i 22.000, organizovani su u 21 parohiji i još nekoliko filijala i za njih se brine dvadesetak sveštenika. Bogu hvala, imamo dovoljno sveštenika za potrebe vernika ove eparhije. I prosečna starost sveštenika nije velika – ističe naš sagovornik.

Na području Eparhije postoje i monaške zajednice, koje su posebno prisutne u Ruskom Krsturu i Kuli. Monasi Svetog Vasilija Velikog, takozvani vasilijani, imaju svoj manastir i parohiju u Kuli od šezdesetih godina prošlog veka. Što se tiče ženskog monaštva, zastupljne su sestre službenice Blažene Device Marije, koje su na ovim prostorima prisutne od 1915. godine i koje su aktivne u crkvenom životu kroz katihizaciju i druge aktivnosti. Sestre vasilijanke su bile prisutne gotovo vek na ovom prostoru, ali su sada u Križevačkoj eparhiji, a u Ruskom Krsturu deluje i monaški red takozvanih malih sestara.

Na području eparhije deluje humanitarna organizacija „Karitas”, koja je nedavno proslavila 25 godina rada, a Crkva izdaje i mesečni časopis „Dzvoni” (Zvona).

Specifičnost te eparhije je što se na njenoj teritoriji primenjuju čak dva kalendara – gregorijanski u Ruskom Krsturu i dve rumunske parohije u Banatu, te julijanski u svim ostalim parohijama, tako da je vladika već služio božićnu liturgiju u Ruskom Krsturu, a to će isto ponoviti i u parohijama koje se drže starog kalendara.

Aleksandar Savanović