DODEKAEDRI ZBUNJUJU ARHEOLOGE VEĆ SKORO TRI VEKA Rubikova kocka nije prva na svetu – najstarija je iz rimskog perioda
Od 1739. godine, kada je prvi primer ovog bronzanog, dvanaestougaonog predmeta pronađen u engleskoj oblasti Midlends, već skoro tri veka stručnjaci i entuzijasti iznose brojne teorije o tome zašto su ljudi cenili te predmete – ali njihova svrha nikada nije potvrđena.
Do danas je pronađeno najmanje 120 dodekaedara na severozapadnim teritorijama nekadašnjeg Rimskog carstva. Svi potiču iz perioda od kraja 2. do kraja 4. veka. Po izgledu su prilično ujednačeni, ističe klasični arheolog Mihael Gugenberger, koji je objavio više naučnih radova o tim objektima. Poslednji je pronađen 2023. godine, u blizini britanskog Linkonšira, a pretpostavlja se da je u obalskom pesku proveo oko 1.700 godina.
U studiji iz 2000. godine, Gugenberger je opisao osnovni oblik kao pravilan ili pentagonalni dodekaedar: 12 pentagona čini stranice šupljeg tela koje se sastaju u 20 uglova. Na svakom uglu nalazi se kuglica, a svaka strana ima rupu različitog prečnika. Dodekaedri su visoki od četiri do deset centimetara i teški od 30 do 580 grama, a njihovi zidovi su izuzetno tanki. Ni na jednom nije pronađen nikakav natpis.
Kako su pronađeni u Austriji, Belgiji, Francuskoj, Nemačkoj, Velikoj Britaniji, Mađarskoj, Luksemburgu, Holandiji i Švajcarskoj – ali ne i u Italiji – Gugenberger smatra da je reč o „galsko-rimskim proizvodima“ koji mogu poticati od keltskih plemena u okviru Rimskog carstva. Ipak, ne postoje istorijski zapisi ili umetnički prikazi tih predmeta, pa su njihovo poreklo i svrha izgubljeni u vremenu.
Arheolozi su dodekaedre pronalazili u grobovima muškaraca i žena, u ostavama novca, pa čak i na smetlištima, tako da ne postoji jedinstveno objašnjenje njihove upotrebe. Mnogi istraživači su pokušali da odgonetnu njihovu svrhu – nagađajući da su mogli biti oružje, ukras, svećnjak, daljinomer, merni instrument, dečja igračka, kocka, zanatski uzorak ili kalem za pletenje rukavica.
Kako su pronađeni u Austriji, Belgiji, Francuskoj, Nemačkoj, Velikoj Britaniji… – ali ne i u Italiji – smatra se da je reč o „galsko-rimskim proizvodima”
Od preko 50 teorija, većina se danas može odbaciti kao malo verovatna, piše Gugenberger. Najprihvatljivije objašnjenje je simboličke prirode – u vezi s filozofijom starogrčkih mislilaca Platona i Pitagore.
U platonsko-pitagorejskoj simbolici, četiri osnovna geometrijska tela predstavljala su četiri elementa: tetraedar – vatru, oktaedar – vazduh, ikosaedar – vodu i heksaedar – zemlju. Kao peto pravilno telo, „dodekaedar je predstavljao sveobuhvatni simbol vaseljene“, napisao je Gugenberger u studiji iz 2013.
Jedan grob i ključni trag
Jedan grob s dodekaedrom možda sadrži i ključni trag: u ženskom grobu u Nemačkoj 1966. godine pronađen je tzv. Gelep dodekaedar, koji je ležao odmah pored artefakta u obliku štapa od kosti, što ukazuje da je možda bio montiran kao skiptar – simboličko žezlo.
Uzimajući u obzir keltsko poreklo predmeta, moguće je da je povezan sa druidskim tradicijama.
U drugom veku nove ere, mislioci poput Plutarha obnovili su staru ideju dodekaedra kao simbola povezanog sa nebesima i kosmosom, što je, prema Gugenbergeru, moglo uticati na Kelte unutar Rimskog carstva.
„Za sada, najverovatnije tumačenje dodekaedra jeste da je on kosmički, sveobuhvatni simbol“, zaključuje Gugenberger, „sa funkcijom sličnom amajliji“.
