Ima ga na srpskim planinama OVOM KORENU PRIPISUJU MAGIJSKE MOĆI Ratnici su ga nosili kao amajliju koja im donosi sreću

U pričama se verovalo da ova travka ima moć da otključa svaku bravu, raskuje verige i otvori zakopano blago. Iako vekovima prisutna u predanju kao mitska, raskovnik zaista postoji u prirodi – najčešće se poistovećuje sa vrstom Laserpitium siler, dok se u pojedinim krajevima spominju i Laser trilobum i Mandragora officinarum.

Biljka između mita i stvarnosti

Raskovnik je višegodišnja, zeljasta biljka iz porodice štitarki (Apiaceae), visoka od 60 do 120 centimetara. Stabljika mu je vretenasta, uzdužno brazdasta, šuplja i u gornjem delu razgranata. Listovi su uski i trostruko razdeljeni, dok su cvetovi sitni, beli i skupljeni u štitaste cvasti. Cveta od juna do avgusta, a plodovi su dugi 6–12 mm, sa izraženim rebrima i gorčim ukusom od morača ili kima. Koren je smeđ, dug do 15 cm, vretenastog oblika, račvast, oštrog i blago gorkog ukusa.

Stanište i rasprostranjenost

Raskovnik raste na suvim kamenjarima, strmim padinama i planinskim livadama. Najčešće se vezuje za Rtanj, Homoljske planine i Suvu planinu, dok je šire rasprostranjen na Balkanu, u južnoj Evropi, Anadoliji i na Kavkazu. Za ovu biljku se zna više od 2000 godina, ali zbog narodnih verovanja i preteranog branja danas je lokalno ugrožena.

Magijske moći u narodnom verovanju

U srpskim predanjima raskovnik je imao moć da otključa svaku bravu i raskine svaki okov. Verovalo se da ga ljudi ne mogu sami pronaći – to čine životinje. Najpoznatija je legenda o detliću koji njime otvara rupu kada mu mladunci zatvore gnezdo, a pominju se i jež i kornjača kao njegovi čuvari.

Zbog toga je raskovnik postao simbol slobode, oslobođenja i otkrivanja skrivenog. U istočnoj Srbiji i danas se prepričavaju legende o tragačima za blagom koji su ga tražili kao ključ zakopanih riznica.

Raskovnik u slovenskim predanjima

Ova biljka nije samo deo srpskog folklora, već i šire slovenske mitologije. U Rusiji, Ukrajini i Poljskoj raskovnik se poistovećuje sa „papratnim semenom“ koje cveta samo jedne noći u godini, na Ivanjdan, i onome ko ga pronađe daje moć nevidljivosti i razumevanja jezika životinja.

U Češkoj i Poljskoj se verovalo da „otvara zemlju“ i pokazuje rudno bogatstvo, dok se u Bugarskoj i Makedoniji pominjao kao ključ zakopanih blaga. Kod istočnih Slovena kao pronalazači biljke javljaju se mravi, dok je kod Srba to prvenstveno detlić. Iako su se detalji razlikovali, u svim slovenskim predanjima raskovnik je bio simbol slobode, tajnog znanja i moći prirode.

Raskovnik kao amajlija i zaštita

Pored mitskog oreola, raskovnik je i danas prisutan u narodnoj praksi kao zaštitna amajlija. Verovalo se da štiti od zle sreće i bolesti, donosi zdravlje i blagostanje u kuću. Vojnici su ga, prema predanju, nosili ušivenog u uniforme da ih metak ne pogodi, a domaćini su ga unosili u kuću da spreče svađe i oteraju bolesti. Obavezno se uvijao u crveno platno i čuvao na posebnom mestu.

Travari svedoče da se i danas kupuje kao amajlija, pre svega zbog verovanja u njegove magijske moći. „Raskovnik se kupuje često, kao amajlija“, mnogi ga traže jer veruju da donosi sreću i blagostanje.

Lekovita primena u narodnoj medicini

Pored verovanja u magiju, raskovnik se koristio i u narodnoj medicini:

protiv zmijskog otrova i za pomoć varenju,

kod bolesti krvotoka, bolova u zglobovima, gihta i išijasa,

za lečenje astme, tetanusa, epilepsije i žutice,

kao prirodna pomoć u ginekologiji – za podsticanje menstruacije i kontracepciju,

kao kapi za oči protiv katarakte,

kao tonik za oporavak i ublažavanje psihosomatske iscrpljenosti.

Danas se sa sigurnošću zna da ova biljka ima gorak ukus i pojedine aktivne supstance, ali je većina lekovitih svojstava i dalje u domenu narodnog iskustva. Stručnjaci upozoravaju da se nikako ne koristi na svoju ruku, već samo u dogovoru sa poznavaocima biljne medicine.