Ženski Lazar i njeni kreativni tumači

 da budu i profesori kreativnog pisanja, odnosno - da stvaraju pisce?

Šta o tome misle profesori koji, osim što podučavaju, i sami pišu saznajemo u seriji razgovora koji se tiču kako svojevrsnog, imaginarnog “odeljenja za kreativno čitanje”, tako i (kratkog) kursa kreativnog pisanja. Možda, zahvaljujući razogovorima sa profesorima,  stignemo i do odeljenja za čitanje dobrih knjiga, a najposle i do mobilne kancelarije za brzu popravku rukopisa, ko zna?

IZMEĐU DVA SAMOUBISTVA: Više od dve decenije rada sa studentima uverile su me da uvođenje kreativnog pisanja u nastavu književnosti u presudnoj meri pomaže razumevanju književnosti, poezije naročito. Upravo jezička  sažetost i  tematsko-stilska sugestivnost poeziju čine pogodnijim nastavnim materijalom od proze. Predrasuda o neprozirnosti pesme uspešno se pobija samo pokušajem da se napiše pesma - ili originalna, nova, ili varijacija na već čitanu pesničku lektiru.

Silvija Plat piše poeziju u kojoj se predstave o muškom i ženskom do krajnosti zaoštravaju i dramatizuju, poeziju koju odlikuju otvorenost i neposrednost, no ništa manje žudnja za samouništenjem zbog koje teoretičar Robert Skoulz kaže da njeno delo nastaje „između dva samoubistva”. Poezija Silvije Plat demonstrira surovu otvorenost i otvorenu surovost, a pesnikinja sebe dramatizuje u mnogo neobičnih i šokantnih uloga: kao žrtvu masovnog zločina, kao repliku mitoloških i biblijskih junaka i junakinja (kao Elektru ili pak žensku verziju vaskrslog Lazara). S druge strane, dominantne muške figure (otac i suprug) predstavljene su ulogama spasitelja, izdajnika, nacističkog mučitelja; u jednoj od pesama otac je čak predstavljen metaforično - kao tesna crna cipela. 



ŽENSKI LAZAR: Pesma „Ženski Lazar” (Lady Lazarus) koja je ponuđena studentkinjama i studentima kao materijal za analizu i interpretaciju odličan je primer kako se rodne uloge istovremeno potvrđuju i poništavaju. U njoj je žena i žrtva, i boginja koja umire, i destruktivna sila koja vaskrsava, sabirajući u sebi žensku slabost i ženski aktivizam, ali i nemoć da se promeni odnos prema kontroverznoj muškoj figuri Boga, Oca i Lucifera kakvu ćemo naći i u poeziji Emili Dikinson.

Studentkinje i studenti treće godine anglistike Filozofskog fakulteta u Novom Sadu su na časovima  u aprilu 2010. dobili priliku da pesmu protumače, najpre tako što će definisati najvažnije uloge koje u njoj igraju muškarac i žena, a potom tako što će odrediti motive, pesničke slike i atmosferu pesme. I pored bespoštedne otvorenosti, „Ženski Lazar” je teško razumljiv ukoliko izostane informativno upućivanje  u biografske detalje kao što su pesnikinjin odnos prema ocu Nemcu, ili njeni ponavljani pokušaji da sebi oduzme život. 



UMETNICE U UMIRANJU: U stihovima se prepliću uloge žene žrtve, Jevrejke mučene u logoru (njena koža se pretvara u abažur za lampu, stopalo u pritiskač za hartiju, oduzimaju joj venčani prsten i zlatne plombe), „umetnice u umiranju” čiji svaki pokušaj samoubistva poništava po jednu deceniju života, vaskrsle žene koja se suprotstavlja muškarcu, viđenom kao bog, kao đavo, lekar i neprijatelj. Finalni korak u analizi pesme predstavlja pokušaj prerade: metodom imitacije, varijacije ili čak i parodije na motive koje su tokom analize pesme definisali i razvrstali, studentkinje i studenti pristupaju pokušaju preispisivanja pesme „Ženski Lazar”. Podeljeni u grupe, dobijaju zadatak da sačine komičnu, satiričnu ili tragičnu verziju pesme Silvije Plat. Na taj način, oni će se ne samo okušati u eksperimentu kreativnog pisanja, nego će artikulisati svoj odnos prema ulogama muškarca i žene konstruisanim u samoj pesmi.



TEHNIKE PARAFRAZE, PARODIJE, IMITACIJE: Rezultati postignuti u ovom procesu bili su više nego zanimljivi. Neke studentkinje su umesto slobodnog stiha izabrale rimovani distih komične intonacije, odlučivši da parodiraju ulogu žene uništiteljke koja će muža ubiti ne bude li poslušan („ne bude li mi muškarac rob/ šaljem ga pravo u grob”; „kosa  joj kao vatra crvena / muškarce da jede želja je njena”). Ponavljanje stihova u kojima se priziva mogućnost vaskrsenja dopunjeno je ironičnom opomenom ljudskom rodu  („Imam devet života kao mače / zbog mene celo čovečanstvo plače”). Studenti naslov pesme menjaju u „Vaskrsenje” ili čak „Ledi Ofelija”: dok ova prva varijacija na pesmu Platove jasno potvrđuje sliku žene koja je očvrsla u svom bolu ( „tukli su me zimski vetrovi/ po meni su lile letnje kiše / bezbroj puta mi srce slomljeno”) i prihvatila svoju žensku prirodu („ženskost je sad moje najjače oružje”), druga pesma predstavlja Ofeliju kao sliku pasivne ženskosti koja se prepušta ljubavi  i samouništenju, citirajući Šekspirovu junakinju  („laku noć, mile gospe, laku noć”).



Tehnike parafraze, parodije, imitacije ili ironijske transpozicije pomažu u razumevanju pesme koliko su i postupak kreativnog samooslobađanja. Istovremeno, raspršuje se iluzija o ekskluzivnosti poezije: postajući predmetom igre, ona postaje ravnopravan deo života.



Đ. Pisarev