Dve godine od preseljenja Istorijskog arhiva Novog Sada

To moderno zdanje u Ulici Filipa Višnjića ispunjava sve najviše kriterijume za zaštitu i čuvanje arhivske građe i predstavlja izuzetak na polju arhivistike u čitavom regionu.

– Useljenje na Tvrđavu 23. novembra 1954. trebalo je da bude privremeno rešenje, ali je potrajalo do 1. aprila 2016. godine – kaže direktor Arhiva Petar Đurđev. – Vredelo je čekati ovakav objekat i više smo nego zahvalni gradonačelniku Milošu Vučeviću i dobrim ljudima iz „Poslovnog prostora” što u ovakvo vreme imamo takve uslove rada. Novi Sad je pokazao da nije tako lako dobio laskavu titulu Evropske prestonice kulture.

Arhivska građa je, dodaje Đurđev, delila stradalnu sudbinu Novog Sada. Godine 1931. rešeno je da se prebaci u nekadašnju zgradu Poglavarstva Petrovaradina, što je izazvalo velik problem, budući da se bližio Drugi svetski rat.

– Ona ostaje, uslovno rečeno, okupacijski u inostranstvu, u tzv. Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, koja ju je otpremila u lagume Petrovaradinske tvrđave – objašnjava on. – Naravno da su vlaga i nebriga učinili svoje, a kao krem na tortu dolazi bugarska vojska, koja će se upravo tamo smestiti. Pretpostavka je da su je oni koristili za ogrev, a često smo pronalazili dokumenta koja su bila probodena vilama.

Zato i misli da je u isto vreme postradao i istorijski vredan zapisnik sa Skupštine Magistrata slobodnog kraljevskog grada Novog Sada.

– Tokom jedne letimične inspekcije naišao sam na tužan prizor – priseća se Đurđev, – Zapisnik je bio mehanički pocepan na dve polovine, zbog čega smo hitno krenuli u akciju. Evo, na ponos Novog Sada, imamo veoma važno Konzervatorsko odeljenje, koje predvodi Goran Vlahović, izuzetan stručnjak koji je spasao dragocen dokumenat o političkim prilikama, organizovanju privrednog, društvenog i kulturnog života u našem gradu 1861. To je prva velika stvar koju smo uspeli da završimo krajem prošle godine.

Đurđev kaže da je posebno ponosan na saradnju koju ima s Bibliotekom Matice srpske, s kojom projekat konzervacije i restauracije ugrožene građe, najpre trulih dokumenata od 1748. do 1750, traje još od 2014. Poslednje tri godine obrađuju knjige 344 iz Fonda 1, a to su zapisnici sa skupština Magistrata slobodnog kraljevskog grada Novog Sada, vođeni na ćirilici.

Nažalost, postoje samo prepisi povelje koja potvrđuje Novom Sadu status grada. Jedan je u Ratnom arhivu u Beču, drugi u Državnom arhivu Mađarske.

– Digitalizovane primerke su moje kolege uspele da donesu u Novi Sad, ali je originalna povelja nestala u vremenu revolucionarnog zanosa nakon oslobođenja. Ona nikad nije ni ušla u arhiv jer smo mi osnovani deset godina nakon njenog nestanka 1944. Pretpostavljam da ju je neki učeni čovek sklonio i da je i danas kod njegovih naslednika, te da čami u nekom ormaru ili na tavanu. S obzirom na to da ona ne može imati veliku komercijalnu vrednost, nadam se da ćemo probuditi nečiju savest da bi vratio ono što pripada ne Arhivu već svim Novosađanima – kaže Petar Đurđev.

Arhiv se, osim izložbenom delatnošću i saradnjom sa svim ustanovama kulture u gradu, bavi i izdavačkom delatnošću. U decembru je izašao jedanaesti broj Godišnjaka Istorijskog arhiva Novog Sada, kategorizovanog časopisa namenjenog izdavanju dela koja se bave arhivistikom i istoriografijom današnjeg Južnobačkog okruga ili nekadašnjeg Dunavskog sreza.

– Arhivska dela koja prikazujemo u ovom godišnjaku u vezi su s istorijom svih gradova i malih opština u našoj nadležnosti i, kako mi to volimo da kažemo, malih običnih ljudi, u pokušaju da ih vratimo na scenu i da se pozabavimo davno zaboravljenim fenomenom, a to je lokalna istorija – veli on. – Kao što znamo, deca nam prvo uče praistoriju i stari vek, što je gotovo apstraktno za petake i đake prvog razreda srednje škole, dok ono što je suštinski bitno, što njih definiše kao jedinke i građane ovog društva, ostaje samo u domenu interesovanja i volje pojedinih profesora istorije.

S. Milačić