JEDAN OD STUBOVA SRPSKE ATINE OBELEŽAVA ZNAČAJAN DATUM Na današnji dan osnovano je Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu
Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu, najstariji profesionalni teatar Srba, utemeljeno je 28. jula 1861. godine.
Gostovanje pozorišne družine Jovana Kneževića 1860. godine u Novom Sadu podstaklo je Jovana Đorđevića, velikog nacionalnog radnika, literatu, profesora, autora teksta srpske himne Bože pravde, da se posveti osnivanju profesionalnog teatra koji bi imao nacionalni repertoar.
Đorđević i njegovi saradnici videli su osnivanje stalne pozorišne kuće Srba kao važan patriotski čin utemeljenja neophodne nacionalne institucije.
Kako bi sunarodnicima naglasio i objasnio važnost zasnivanja posebne, profesionalne, srpske teatarske kuće, Đorđević je potom objavio seriju prigodnih tekstova u novosadskom Srbskom dnevniku u kojima je zagovarao ostvarenje te zamisli, pozivajući pritom boljestojeće Srbe da pomognu važnu nacionalnu instituciju.
U pripremama za osnivanje učestvovali su, osim Jovana Đorđevića, Svetozar Miletić, Stefan Branovački, kao i Jovan Jovanović Zmaj.
Odluka je donesena 28. jula, odnosno po starom, julijanskom kalendaru 16. jula 1861. godine na sednici Srpske čitaonice kojom je predsedavao Svetozar Miletić.
Srpska čitaonica ustanovila je potom Društvo za Srpsko narodno pozorište koje je imalo ulogu osnivača, finansijera, opšte podrške i brige o novoutemeljnoj nacionalnoj instituciji. Konačna carska potvrda, formalna dozvola, usledila je tek 1865. godine.
U vreme osnivanja Srpskog narodnog pozorišta, Novi Sad je izbio u prvi plan kao vodeći kulturni centar Srba u Austrijskom carstvu. Prethodno su ključne nacionalne institucije Srba neretko zasnivane u Pešti, poput Matice srpske 1826. Ili Tekelijanuma. Upravo tih godina i sama Matica se preselila u Novi Sad.
Posle tragičnih događanja 1848/1849. kada je Novi Sad strahovito stradao, novi polet Srpske Atine je ranih šezdesetih bio vidan. U varoši je živeo znatan broj učenih, školovanih, pa i dobrostojećih Srba, približno tri četvrtine poslovanja u gradu nalazilo se u rukama Srba.
Takođe, pozorišne tradicije postojale su poodavno među Srbima u Austriji, odnosno od 1867. godine Austrougarskoj, u obližnjim Sremskim Karlovcima, više gradova Vojvodine, od Sombora do Vršca. Srpske pozorišne trupe postojale su i daleko na severu u Budimu, odnosno Pešti. Grof Sava Tekelija posedovao je i privatni teatar u njegovom Aradu. Jedna od takvih bila je i pozorišna družina Jovana Kneževića čije je gostovanje 1860. u Novom Sadu podstaklo Jovana Đodrđevića da se posveti osnivanju prvog srpskog stalnog, profesionalnog teatra, potonjeg SNP u Srpskoj Atini.
Prevashodna namera bila je podizanje svesti o važnosti dramske književnosti, literature i kulture uopšte među Srbima, pa prema tome i nacionalne svesti i ponosa, između ostalog i kao vid otpora nametanju stranih kulturnih vrednosti, iz Pešte pa i Beča.
Celokupna podrška dolazila je iz Društva za Srpsko narodno pozorište, čija se Osnivačka skupština dogodila 29. i 30. maja 1862. Osim uglednih osnivača i boljestojećih sunarodnika koji su se pokazali velikodušnim, član Društva mogao je postati svako ko dopinese iznosom 50 forinti, za pravna tela važio je dupli iznos.
Tokom Osnivačke skupštine usvojen je i statut, odnosno ustav Društva. Postojao je Upravni odbor a unutar društva dva tela, jedno posvećeno samom teatru, a drugo usmereno na materijalne potrebe, finansiranje SNP. Skupština Društva redovno je održavana svake godine. Postojali su, takođe, mesni odbori Društva u nizu mesta Vojvodine.
Za prvog upravnika Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu određen je Jovan Đorđević, koji se na toj poziciji nalazio do preseljenja u Beograd gde je bio prva ličnost novoutemeljnog Narodnog pozorišta. Poveo je međutim, povinujući se želji knjaza Mihaila Obrenovića, i polovinu pozorišne trupe iz Novog Sada.
U prvoj postavi Srpskog narodnog pozorišta nalazili su se inače glumci Dimitrije Ružić, Kosta Hadžić, Mihailo Gavrilović, Mladen Cvejić, Mihailo Rac, Stevan Čekić, Draginja Popović, Nikola Nedeljković, Dimitrije Marković Kikinđanin, Ljubica Popović, Nikola Zorić i Milica Grunčić.
Prva predstava kojom je Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu započelo rad bili su "Prijatelji" šaljivi komad karlovčanina Lazara Lazarevića (1803 - 1846).
Godine 1895. velikodušnošću Lazara Dunđerskog Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu dobilo je svoju namenski građenu zgradu, najčešće potom nazivanu Dunđerskovo pozorište. Reprezentativno zdanje, nažalost izgorelo 1928. godine, nalazilo se na prostoru dvorišta današnjeg hotela "Vojvodina".
