OD PRIVILEGOVANE KĆERKE ARHITEKTE DO UMETNICE Angelina Mačković prva je slikala bunjevačke motive na svili u Subotici

Kao ćerka poznatog subotičkog arhitekte Titusa Mačkovića, Angela je mogla da priušti sebi najbolje škole, ali kada joj je otac bankrotirao, nikada se nije oporavila od tog udarca i pred kraj života živela je od socijalne pomoći.

Početak 20. veka zatekao je Angelinu u Minhenu, jednom od najvažnijih evropskih centara slikarstva. Studirala je kod profesora Hasa i Ekstera, živeći isključivo od svoga rada i stvarajući dela u ulju, akvarelu, pastelu i crteže. Po povratku u Suboticu, izlagala je sa Jelenom Čović i Martinom Džavić u periodu između dva svetska rata, slikajući impresionističke portrete.

Pionirka slikarstva na svili

Prema dokumentaciji Gradskog muzeja Subotica i rečima istoričarke umetnosti Olge Kovačev Ninkov, prva značajna imena u ovoj umetničkoj praksi bila su upravo Jelena Čović i Angelina Mačković.

"Kada je Angelina Mačković slikala početkom 20. veka ona je kopirala sa jedne razglednice, bukete kumašica ili neku drugu temu. To su kopije svedene sa jasnim linijama", objašnjava Kovačev Ninkov.

Motivi koje je Angelina Mačković birala za svoje svilene slike bili su tipični za period u kojem je stvarala. Buketi cveća, posebno kumašice, pejzaži i drugi prizori koji su imali dekorativnu, ali i simboličku vrednost u domovima tadašnje subotičke elite.

Tehnika koju je koristila zahtevala je izuzetnu preciznost i kontrolu. Boje na svili se razlivaju drugačije nego na drugim podlogama, što slikanje na ovom materijalu čini posebno izazovnim. Jasne, precizne linije na Angelininim radovima govore o visokom stepenu kontrole i veštine.

Istorijska izložba bunjevačkih slikara

Prelomni trenutak za subotičku umetnost desio se 1927. godine kada je organizovana prva izložba bunjevačkih slikara povodom 400 godina od postavljanja spomenika caru Jovanu Nenadu-Crnom. Na ovoj istorijskoj izložbi svoje radove je predstavila i Angela Mačković, zajedno sa Jelenom Čović i Martinom Džavić, kome je posvećena posebna pažnja.

Subotički novinar Karolj Čeh u mađarskom listu "Radnički pokret" uputio je kritiku na dela umetnika, gledajući ih kroz socijalne momente i trenutno stanje u društvu. Tibor Gajdoši u svojoj knjizi o međuratnoj subotičkoj umetnosti ocenjuje da je Čeh slike posmatrao sa klasnog stanovišta.

"Pletilja" kao ogledalo vremena

Među sačuvanim delima posebno se izdvaja njena slika "Pletilja" iz 1910. godine, koja se danas čuva u Gradskoj biblioteci u Subotici. Ovo delo predstavlja primer impresionizma i fascinantan dokument svog vremena. U periodu kada je stvarala Angela Mačković, žene su prikazivane kako se bave ženskim poslovima, a ne u društvenom i javnom prostoru.

Prema istraživanju subotičke istoričarke umetnosti Olge Kovačev Ninkov, Angela Mačković je jedna od prvih umetničkih grafičarki moderne umetnosti u Subotici, iako je sačuvano malo njenih dela. Jedno u galeriji „Vinko Perčić" i Gradskom muzeju Subotica.

Istoričarka umetnosti Olga Kovačev Ninkov iz Gradskog muzeja Subotica, koja se bavi istraživanjem rada  umetnice poslednjih godina, ističe da sa kulturološkog i rodnog aspekta Angela Mačković, kao i još neke  umetnice nisu dovoljno istražene.

"Koliko god da su se žene borile kroz istoriju da ostvare svoja prava, među kojima je osnovno pravo na rad, obrazovanje i zdravstvenu zaštitu, pripadnice manjiskog naroda bile su u još lošijoj poziciji", navodi se u naučnom radu „Bunjevke kroz istoriju književnosti i umrtnosti“.

"Diskriminisane su kao žene i pripadnice manjina, a naročito nakon Drugog svetskog rata."

Od umetnosti do kopiranja

Nakon Drugog svetskog rata Angela Mačković nije više toliko radila. Žena koja je nekad stvarala originalna impresionistička dela sada je bila primorana da živi od socijalne pomoći i kopira radove drugih umetnika, poput njene učiteljice Jelene Čović.

Stvaralaštvo Angeline Mačković i pedagoški rad Jelene Čović zaslužuju značajnije mesto u kulturnoj istoriji Subotice, kao i bunejvačke zajednice. Njihov rad nije samo svedočanstvo o umetničkim tendencijama jednog vremena, već i o načinima na koje su žene, uprkos društvenim ograničenjima, nalazile prostor za kreativno izražavanje i profesionalno delovanje.

Danas Gradski muzej Subotica, kao čuvar ovog vrednog nasleđa, ima ključnu ulogu u procesu revalorizacije i prezentacije rada Angeline Mačković, Jelene Čović i drugih zaboravljenih umetnica koje su doprinele bogatstvu kulturne tradicije Subotice.

Angela Mačković ostaje simbol borbe za umetničko izražavanje u vremenu kada su žene tek počinjale da osvajaju prostor u javnoj sferi. Njena priča  od privilegovane ćerke arhitekte do umetnice koja je kopirala razglednice na svilenim maramama  podseća na značaj očuvanja kulturnog nasleđa svih etničkih zajednica koje čine bogato tkivo vojvođanske kulture.

Projekat „Žene Vojvodine koje su pisale istoriju“ realizuje Dnevnik Vojvodina Press, a sufinasiran je iz budžeta Ministarstva informisanja i telekominijacija. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.