(FOTO, VIDEO) NEPOSREDNO UZ GRANICU S RUMUNIJOM NALAZI SE PREDEO IZUZETNIH ODLIKA Peščane dine – nemi svedoci neprolazne ljubavi Nere i Dunava
Predeli izuzetnih odlika (PIO) posebna su vrsta zaštićenih područja i predstavljaju staništa, prepoznatljiva po značajnim prirodnim, biološko-ekološkim, estetskim i kulturno- istorijskim vrednostima, koje su s vremenom nastale usled interakcije prirode, prirodnih potencijala područja i tradicionalnog života lokalnog stanovništva.
U Vojvodini imamo tri izuzetna predela, a prvi koji ćemo predstaviti u drugom segmentu „Dnevnikovog” ekološkog serijala o zaštićenim prirodnim dobrima koje baštinimo u Vojvodini jeste PIO „Karaš – Nera”.
Tako smo, pod zracima novembarskog „zubatog” sunca, stigli u tih i miran deo južnog Banata, s obzirom na to da ovaj lokalitet uživa zaštitu na teritoriji opštine Bela Crkva.
Nalazi se neposredno uz granicu sa Rumunijom, što odaje i masiv Karpata vidljiv sa srpske strane, a dok posmatramo ovog vekovnog monumentalnog evropskog džina, Smiljana Jovanović – stručni saradnik na poslovima zaštite prirode u JKP „Belocrkvanska jezera”, koji su upravitelji ovim područjem, kaže za „Dnevnik” da zaštićeni lokalitet obuhvata površinu od 1.541,27 hektara u drugom i trećem stepenu zaštite.
Uživali smo u tišini prirode, obilazeći ovaj krajolik, uz utisak da vreme ovde sporije teče. Smiljana kaže da je ceo predeo izuzetnih odlika formiran u tri prostorne celine koje čine ovaj prirodni ambijent od velikog pokrajinskog značaja jedinstvenim.
Na naše oduševljenje, otkrili smo da ovaj deo Vojvodine ne karakteriše potpuna ravničarska jednoličnost. Naprotiv, dinski reljef lokaliteta „Mali pesak” unosi u ovaj zaštićeni pejzaž neočekivanu dinamiku i raznolikost.
Njegov nastanak i površinski reljef vezan je za akumulativni rad Dunava i dejstvo košave. Nataloženi pesak pred Đerdapskom klisurom prenosio se vetrom na današnju lokaciju, stvorivši predeo sa talasastim peščanim dinama, koji čine peščarska i stepska staništa duž leve obale Karaša, od Grebenca do Banatske Palanke, kao i mrtvaje Karaša sa leve strane kanala DTD, koje se prostorno na njega nadovezuju.
Reka koja spaja tradicije i briše granice
U ovom delu Banata, svake zime odigrava se jedinstven događaj u našoj zemlji: u mestu Vračev Gaj, na samoj rečnoj „granici” između Rumunije i Srbije, na reci Neri okupljaju se Rumuni i Srbi, kako bi zajedno zaplivali za Časni krst na Bogojavljenje. Sa obe strane čuju se pesme i molitve, odjekuju glasovi srpskog i rumunskog sveštenika koji blagosiljaju vodu za ovaj sveti čin. Trenutak kada Časni krst dodirne površinu reke čini da granica nestaje, a Nera postaje simbol vere i jedinstva, duhovna nit koja povezuje ljude, običaje, prošlost... reka koja umesto da deli, podseća da je večni most između dva naroda.
Najveća i najgušća populacija tekunice u Srbiji, nalazi se u okviru ovog područja, a uz nju tu obitava i slepo kuče.
– Prostorna celina „Karaš” obuhvata deo velike mrtvaje Karaša kod Kajtasova, nastale prokopavanjem kanala DTD, a Nera obuhvata ceo tok istoimene reke u Srbiji. Ušće Nere u Dunav je deo Ramsarskog područja „Labudovo okno”, upisanog u registar međunarodno značajnih vlažnih područja. U okviru većeg kompleksa „Deliblatska peščara”, Mali pesak i meandri Karaša, upisani su u registar međunarodno značajnih staništa ptica kao IBA područje – priča Jovanovićeva.
Približavamo se reci Neri u jednom delu njenog vodotoka i sa nevericom gledamo šljunkovito korito u kom teče voda bistra kao suza u svojoj punoj brzini, koliko je u mogućnosti u ovom ravničarskom delu, što nije za čuđenje jer je Nera jedina reka planinskog toka u Vojvodini.
Najvažniji predstavnici ovdašnje flore su dvoštitasta šaš i močvarni maslačak, kojima je ovo jedino stanište u Srbiji
Izvire u Rumuniji u Nacionalnom parku „Semenik“, a svojim prisustvom u Srbiji počastila nas je baš u ovom predelu, odlučivši da se prepusti Dunavu u večnom zagrljaju kod Stare Palanke. U Vojvodini ima titulu „poslednje neukroćene vojvođanske reke”, jer je bujičnog karaktera, pa ume da „zapreti” velikim poplavnim talasima.
– U sastav njenog vodotoka ulaze lagune, meandri, brzaci, uz peščane i šumovite plaže, koje na svojim obodima život daju autohtonim belim topolama i vrbama. Njen vodotok je dužine 124 kilometra, a od Kusića, u narednih 27 kilometara do ušća, Nera postaje granična ravničarska reka između Srbije i Rumunije – priča naša sagovornica, dodavši da je i ekološki koridor koji spaja Karpate sa Panonskom nizijom, što je veliki potencijal za ekoturizam, s obzirom na to da ta grana uopšte nije razvijena.
Doduše, jedna biciklistička staza zamenila je staru prugu koja je nekada tuda spajala Temišvar i ovaj kraj.
Imali smo tu čast da u Staroj Palanci stignemo do tačke gde se Nera „klanja” Dunavu, a prizor ušća je veličanstven. Vetar nije nimalo mario za nas, i neumoran i svojeglav, kao da je želeo da nas iskuša razmećući se svojom snagom – ali nismo odustali.
Navukli smo kapuljače, nasmejali mu se u „lice” i bili uporni u svojoj nameri da svedočimo mestu susreta dve reke: Nere – tako tihe, ali brze i pomalo divlje, i Dunava – njenog robusnog i sramežljivog saputnika do smrti.
Krstaš, kliktaš, patuljasti orao...
S obzirom na to da je ovo područje proglašeno kao IBA područje od značaja za ptice, valja spomenuti neke od najznačajnijih grabljivica koje su u sinergiji ovde našle svoje mesto pod nebom, poput orlova krstaša i kliktaša, zatim stepskog sokola, ali i patuljastog orla. U mrtvajama Karaša ušuškala se i patka njorka, vrsta sa svetske Crvene liste.
A na ovom putovanju, naš objektiv postao je svedok tog bezvremenskog zagrljaja, koji nas je podsetio na ljubavnu priču bez kraja, onu koju ne mogu razdvojiti ni obale, ni granice, a ni ovi jaki vetrovi. Krunu te iskonske ljubavi ovekovečila su dva bela labuda, koja su lagano i mirno pustila da ih Nera nosi ka svom Dunavu, kao da blagosiljaju ovaj susret.
U tom momentu pomislih da se baš na ovom mestu čovek može samo pokloniti prirodi, trenutku i lepoti, koja u biti ne traži svedoke, ali ih sigurno uvek očara, što smo i uradili, nastavivši dalje istraživanje u našoj avanturi predelom izuzetnih odlika „ Karaš – Nera”.
– U odsečenim meandrima Karaša sačuvana je izvornost donjeg toka nekadašnje reke obrasle podvodnom, plutajućom i priobalnom vegetacijom, nastanjene retkim životinjskim vrstama. Izgradnom magistralnog kanala DTD Novi Bečej – Banatska Palanka, regulisan je donji tok reke Karaš – priča nam Smiljana, objašnjavajući da je ekstenzivno pašarenje ovde prisutno od pamtiveka, što lokalitetu Mali pesak daje najčistiji odraz dinskog reljefa.
I zaista, dok nas je „lada niva” vraćala na početnu tačku našeg puta, susreli smo se sa gorostasnim stvorenjima – podolskim govečadima, a nedaleko od njihove gozbe, naleteli smo i na stado krava koje brste travnati tepih požuteo od jeseni. Naše putešestvije dovelo nas je do samog vrha dinskog reljefa, sa čije visine pogled puca u nepregledne valovite predele, a sam prizor je susret sa beskrajem.
Pejzaž koji „ne vrišti” toliko bojama, koliko govorom tišine ravnice, reke i čoveka, koji makar na tren, baš tu, postaje deo nje.
– Na zaštićenom području zabeležena su 483 taksona viših biljaka na nivou vrste i podvrste, a spomenula bih možda najvažnije predstavnike flore, a to su dvoštitasta šaš i močvarni maslačak, jer im je ovo jedino stanište u Srbiji. Ovde živi i strogo zaštićena vrsta orhideje, kalužđarka, koja je nekada bila raširena u pojasu nizijskih šuma, naročito u Vojvodini, a danas je postala veoma retka usled uništenja njenih prirodnih staništa. Dolina Nere je inače jedino poznato stanište žabe travnjače i poskoka u Vojvodini, a njenu osobenost čini ihtiofauna karakteristična za planinske reke. Zabeležene su retke i ugrožene vrste poput dvoprugaste uklije, potočne mrene i manića – nabraja nam Smiljana Jovanović.
A koji su strateški ciljevi daljeg upravljanja ovim prirodnim bogatstvom, pitali smo Smiljanu na rastanku.
– Očuvanje i zaštita staništa, ekosistema i ukupnog biodiverziteta zaštićenog područja jedan je od prioriteta, što planiramo da postignemo daljim istraživanjima i vrednovanjem komponenti ekosistema, uz trajni monitoring stanja njihovih stanja. Takođe moramo pratiti ugrožavajuće faktore, kao i efekte mera aktivne zaštite i uticaja dozvoljenih razvojnih aktivnosti – kaže Smiljana Jovanović, rekavši da im je fokus i na razvoju edukativnih i turističkih aktivnosti, kao i uspostavljanje saradnje u okviru nacionalne i međudržavne mreže zaštićenih područja.
