SEĆANJE NA STRAVIČNI POKOLJ U PREBILOVCIMA: Dan kada su stradali gotovo svi žitelji jednog sela samo zato što su Srbi

Ovaj zločin, izvršen od strane ustaških snaga pod komandom Ivana Jovanovića Crnog u okviru Nezavisne Države Hrvatske (NDH), predstavlja tragičan simbol genocida nad Srbima tokom Drugog svetskog rata.

Početak masakra

Rano ujutru 6. avgusta 1941. godine, oko 1.000 do 1.500 ustaša napalo je Prebilovce iz tri pravca. U selu su se u tom trenutku nalazile uglavnom žene, deca i starci, pošto su odrasli muškarci, u strahu od ustaških napada, izbegavali da spavaju u svojim kućama. 

Ustaše su odmah započele sa pretresanjem kuća, pljačkom, silovanjem žena i devojaka, posebno maloletnica od 12 do 15 godina, i skupljanjem stanovništva kod seoske škole, gde su se odigrale scene neopisivog sadizma i bestijalnosti.

Od 6. do 11. avgusta 1941. godine, ustaše su ubile oko 826 od ukupno 994 stanovnika Prebilovaca, od kojih je većina bila živa bačena u jamu Golubinku, u blizini sela Šurmanci. Preko 600 žrtava, uglavnom žena i dece, stradalo je u ovom masakru, a 54 srpska domaćinstva su zauvek ugašena.

Okolnosti i posledice

Masakr u Prebilovcima bio je deo sistematskog genocida nad Srbima u NDH, vođenog nacističkom rasnom ideologijom i velikohrvatskom politikom etničkog čišćenja. Ustaše su ciljale srpsko stanovništvo, posebno žene, decu i starce, verujući da će tako slomiti duh i biološku snagu srpskog naroda u Hercegovini. Žrtve su bile podvrgnute nečovečnim mučenjima pre nego što su bačene u kraške jame, a mnogi su bačeni živi.

Prebilovci su pre rata imali oko 1.000 stanovnika, a posle masakra preživelo je samo 172. Prvo dete u selu koje je stasalo za školu rođeno je tek 1956. godine, a prvi mladić otišao na vojni rok 1967. godine, što svedoči o razmerama uništenja.

Pokušaj zataškavanja i kasnije ekshumacije

Komunističke vlasti Jugoslavije nakon rata su sistematski prikrivale razmere ovog zločina. Jama Golubinka, zajedno sa drugim jamama u Hercegovini, zabetonirana je 1961. godine pod izgovorom „bratstva i jedinstva“, a pominjanje ustaških zločina bilo je zabranjeno. 

Ekshumacije žrtava započele su tek 1990. godine, kada je speleološka organizacija „Zelena brda“, a kasnije i Planinarski savez Beograda, izvadila posmrtne ostatke iz jama, uključujući preko 1.000 žrtava iz Golubinke. Ovi ostaci su 1991. godine sahranjeni u spomen-kosturnici u Prebilovcima, ali je ona 1992. godine, tokom rata, minirana i uništena od strane hrvatskih snaga.

Kanonizacija i sećanje

Srpska pravoslavna crkva je 6. avgusta 2015. godine žrtve masakra proglasila Svetim mučenicima prebilovačkim, čime je njihovo stradanje dobilo duhovni značaj i postalo simbol otpora zaboravu. 

Značaj Prebilovaca

Prebilovci su postali sinonim za stradanje Srba u NDH i jedno od najtragičnijih mesta u Evropi tokom Drugog svetskog rata. Ovaj masakr, zajedno sa drugim zločinima u NDH, poput onih u Jasenovcu, svedoči o brutalnosti ustaškog režima. Iako su ustaše pokušale da zatru ime, koren i uspomenu na srpski narod u Prebilovcima, sećanje na žrtve i dalje živi kroz knjige, izložbe i memorijale, poput knjige „Ugašena ognjišta“ i portala „Prebilovci — selo na internetu“.

Ovaj zločin ostaje opomena i poziv da se ne zaboravi stradanje nevinih, kao i da se istina o genocidu nad Srbima u NDH sačuva za buduće generacije.