SVE ŠTO TREBA DA ZNATE PRE PENZIJE U RS Odgovori na 31 ključno pitanje

Iako se mnogi pre završetka radnog veka detaljno informišu o pravnim aspektima penzionisanja, određene nedoumice ipak ostaju, često zbog "još jednog potrebnog papira". Budući da je to iskustvo koje deli veliki broj penzionera širom sveta, "Blic Biznis" je istražio kako je taj proces regulisan u Republici Srpskoj.

U nastavku donosimo odgovore na 31 najčešće pitanje, kako bismo olakšali pripremu za penziju i razjasnili moguće nejasnoće.

Kako se pokreće postupak za ostvarivanje prava na penziju?
Postupak za ostvarivanje prava na starosnu ili invalidsku penziju pokreće se na zahtev osiguranika, dok se postupak za ostvarivanje prava na porodičnu penziju pokreće na zahtev člana porodice umrlog osiguranika, odnosno člana porodice umrlog korisnika starosne ili invalidske penzije.

Na koji način i gd‌je se može predati zahtev za ostvarivanje prava na penziju?
Zahtev za ostvarivanje prava na penziju predaje se prema mestu poslednjeg osiguranja u najbližu Poslovnicu Fonda, poštom ili posredstvom drugog nosioca osiguranja.

Šta je od dokumentacije potrebno priložiti uz zahtev za ostvarivanje prava na penziju?
U zavisnosti od vrste prava koja se traži, razlikuje se i spisak potrebne dokumentacije, koji je ponuđen na samom obrascu zahteva, s tim što je ostavljena mogućnost za proširenje tog spiska, kada se prema okolnostima u konkretnom slučaju ukaže potreba za tim. Obrazac zahteva možete preuzeti na sajtu PIO fonda RS.

Da li lice, koje se nalazi u osiguranju, može ostvariti pravo na penziju?
Ne. U staž osiguranja sa efektivnim trajanjem računa se vrijeme koje je osiguranik posle 15. godine života proveo u obaveznom i dobrovoljnom osiguranju, a za koje je uplaćen doprinos.
Koja je razlika između penzijskog staža i staža osiguranja?
Penzijski staž na osnovu kojeg se ostvaruju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obuhvata staž osiguranja i poseban staž, dok se pod stažom osiguranja podrazumeva staž osiguranja sa efektivnim trajanjem i staž osiguranja sa uvećanim trajanjem.

Ko i na koji način utvrđuje poseban staž u dvostrukom trajanju?
Poseban staž u dvostrukom trajanju utvrđuje Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje RS na osnovu pravosnažnog rešenja o kategorizaciji boraca, koje donosi ministarstvo nadležno za pitanje boraca, a po ličnom zahtevu pripadnika Oružanih snaga SFRJ, pripadnika VRS ili pripadnika MUP-a.

Kada se poseban staž može računati u ukupan penzijski staž?
Samo ukoliko postoji rešenje Fonda PIO kojim je utvrđen poseban staž, isti se može računati u ukupan penzijski staž.

Može li se osiguranik odreći posebnog staža u dvostrukom trajanju koji je utvrđen rešenjem Fonda PIO RS?
Da, licu kome je u skladu sa članom 37. Zakona utvrđen poseban staž u dvostrukom trajanju Fond će na lični zahtjev ukinuti rešenje kojim je taj staž utvrđen.

Koji su uslovi za ostvarivanje prava na penziju?
Uslove za ostvarivanje prava na starosnu, invalidsku i porodičnu penziju možete pogledati na pomenutom sajtu iskazane u tabelama u delu koji se odnosi na prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.
Može li udovica kojoj je prestalo pravo na porodičnu penziju, ostvarenu po osnovu obavljanja roditeljske dužnosti prema deci, ponovo ostvariti pravo na porodičnu penziju?
Udovica kojoj je pravo na porodičnu penziju, ostvarenu po osnovu obavljanja roditeljske dužnosti prema deci, prestalo pre navršenih 50, a posle navršenih 45 godina života, može ponovo ostvariti pravo na porodičnu penziju kada navrši 50 godina života.

Ima li pravo na porodičnu penziju udovica koja u momentu smrti supruga nije imala navršenih 50 godina života?
Udovica koja do smrti supruga nije navršila 50 godina života, ali je imala navršenih 45 godina života, ima pravo na porodičnu penziju kada navrši 50 godina života.

Da li udovica, koja nije bila korisnik porodične penzije sa decom, već je samo obavljala roditeljsku dužnost, može ostvariti pravo na porodičnu penziju, ako je u momentu prestanka prava na penziju deci imala 49 godina života?
Udovica koja nije ostvarila pravo na porodičnu penziju po osnovu obavljanja roditeljske dužnosti, a imala je 45 i više godina života u momentu prestanka prava na porodičnu penziju d‌jeci, može ostvariti pravo na porodičnu penziju kada navrši 50 godina života.
Može li udovac kojem je prestalo pravo na porodičnu penziju, ostvarenu po osnovu obavljanja roditeljske dužnosti prema deci, ponovo ostvariti pravo na porodičnu penziju?
Udovac kojem je pravo na porodičnu penziju, ostvarenu po osnovu obavljanja roditeljske dužnosti prema deci, prestalo pre navršenih 60, a posle navršenih 55 godina života, može ponovo ostvariti pravo na porodičnu penziju kada navrši 60 godina života.

Ima li pravo na porodičnu penziju udovac koji u momentu smrti supruge nije imao navršenih 60 godina života?
Udovac koji do smrti supruge nije navršio 60 godina života, ali je imao navršenih 55 godina života, ima pravo na porodičnu penziju kada navrši 60 godina života.

Da li ima pravo na porodičnu penziju član porodice koji je pravosnažnom presudom osuđen za krivično delo čija je posledica smrt osiguranika, odnosno korisnika lične penzije?
Ne, pravo na porodičnu penziju ne obezbeđuje se članu porodice koji je pravosnažnom presudom osuđen za krivično delo čija je posledica smrt osiguranika, odnosno korisnika lične penzije.

Može li korisnik porodične penzije primati penziju i biti prijavljen na penzijsko i invalidsko osiguranje?
Ne, korisniku prava na porodičnu penziju, koji stekne status osiguranika, obustavlja se isplata penzije za period trajanja osiguranja.

Od čega zavisi visina penzije i na koji način se određuje?
Visina penzije zavisi od dužine ukupnog penzijskog staža i vrijednosti ostvarenih plata, a određuje se primjenom bod sistema.

Koja je formula za izračunavanje penzije po bod sistemu?
Izračunavanje penzije po bod sistemu odvija se u nekoliko faza prema sledećoj formuli:

OSTVARENA PLATA OSIGURANIKA : PROSEČNA PLATA U ISTOJ KALENDARSKOJ GODINI = GODIŠNJI LIČNI KOEFICIJENT
ZBIR GODIŠNJIH LIČNIH KOEFICIJENATA : ZBIROM PERIODA ZA KOJI SU OBRAČUNATI = LIČNI KOEFICIJENT
LIČNI KOEFICIJENT X UKUPAN PENZIJSKI STAŽ = LIČNI BOD
LIČNI BOD X OPŠTI BOD = PENZIJA

Kod izračunavanja godišnjeg ličnog koeficijenta uzima se u obzir plata, odnosno osnovica osiguranja za svaku godinu u kojoj je osiguranik radio na teritoriji bivše BiH i Republike Srpske, počev od 1. januara 1970. do godine koja prethodi godini ostvarivanja prava, izuzev 1992. i 1993. godine i može iznositi najviše 4. Za određivanje ličnog boda osiguranika penzijski staž može iznositi najviše 40 godina. Vrednost opšteg boda utvrđena je zakonom i redovno se usklađuje od 1. januara svake godine prema procentu promene prosečne neto plate u Republici u prethodnoj godini, a vanredno se usklađuje u odgovarajućem procentu na osnovu Odluke Vlade Republike Srpske.

Šta je srazmerna penzija i kako se izračunava?
Osiguraniku koji pored penzijskog staža ostvarenog na teritoriji Republike Srpske, odnosno teritoriji bivše BiH koja je sada u nadležnosti Republike Srpske, ima staž osiguranja ostvaren i na teritoriji nekog drugog nosioca osiguranja, a pod uslovom da bez tog staža ne ispunjava uslove za ostvarivanje prava na penziju, određuje se srazmerni deo penzije prema sledećoj formuli:

Visina penzije određena u zavisnosti od dužine ukupnog penzijskog staža i vrednosti ostvarenih plata, deli se sa ukupnim penzijskim stažom i množi sa penzijskim stažom koji pada na teret Fonda PIO RS

Kada i na koji način se vrši usklađivanje penzija?
Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju poznaje redovno godišnje usklađivanje penzija i vanredno usklađivanje penzija. Redovno usklađivanje penzija vrši se 1. januara svake godine prema procentu koji predstavlja polovinu zbira procenta promjene prosečne neto plate i procenta promene potrošačkih cena na godišnjem nivou u Republici u prethodnoj godini, a ukoliko su statistički pokazatelji negativni ne vrši se redovno usklađivanje penzija. Vanredno usklađivanje penzija se vrši prema Odluci Vlade Republike Srpske u određenom procentu.

Kako se određuje visina porodične penzije?
Visina porodične penzije zavisi od broja članova porodice, a određuje se u procentu od 70% za jednog člana, 80% za dva člana, 90% za tri člana i 100% za četiri i više članova porodice od penzije koja je pripadala korisniku na dan smrti, odnosno od invalidske penzije koja bi pripadala osiguraniku na dan smrti.

Kome se isplaćuje najniža penzija?
Korisniku kome je penzija određena u manjem iznosu od najnižeg iznosa penzije isplaćuje se najniža penzija. U skladu sa Odlukom Vlade Republike Srpske broj: 04/1-012-2-22/25 od 23. januara 2025. godine („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj: 4/25) počev od 01.01.2025. godine određuju se iznosi najniže penzije, u smislu člana 85. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, koji zavise od dužine penzijskog staža i to:

najniža penzija za penzijski staž do 15 godina iznosi 318,64 KM,
najniža penzija za 15-20 godina penzijskog staža iznosi 382,40 KM,
najniža penzija za 20-30 godina penzijskog staža iznosi 446,15 KM,
najniža penzija za 30-40 godina penzijskog staža iznosi 509,94 KM,
najniža penzija za 40 godina i više penzijskog staža iznosi 637,43 KM.

Odredbe o najnižoj penziji Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju ne odnose se na srazmjerne penzije ostvarene primjenom međunarodnih ugovora o socijalnom osiguranju i Sporazuma o međusobnim pravima i obavezama u sprovođenju penzijskog i invalidskog osiguranja u BiH.

Koje su činjenice od uticaja na korišćenje, odnosno obim prava na porodičnu penziju, koje je korisnik dužan prijaviti Fondu u roku od 30 dana od dana nastanka?
Činjenice od uticaja na korišćenje, odnosno obim prava na porodičnu penziju su: sticanje statusa osiguranika u obaveznom ili dobrovoljnom osiguranju, redovno školovanje, završetak redovnog školovanja, stupanje u brak, promjena adrese itd.

Ko i kada dostavlja potvrdu o redovnom školovanju?
Korisnici porodične penzije, deca umrlog osiguranika ili korisnika lične penzije na redovnom školovanju starosne dobi od 15. do 26. godine su obavezna na početku svake školske godine dostaviti potvrdu o redovnom školovanju, a po završetku redovnog školovanja dokaz o završenom redovnom školovanju (svjedočanstvo, odnosno diplomu). U slučaju nedostavljanja iste isplata penzije će se obustaviti.

Ko je obavezan dostaviti Fondu potvrdu o životu?
Korisnik penzije kome se isplata vrši van Republike Srpske obavezan je na kraju kalendarske godine Fondu dostaviti potvrdu o životu. Obrazac potvrde o životu možete preuzeti na ovom sajtu. U slučaju nedostavljanja iste isplata penzije će se obustaviti.

Kada prestaje pravo na penziju?
Pravo na penziju prestaje smrću korisnika, kada u toku korišćenja prestanu da postoje uslovi za ostvarivanje prava, kada se naknadno utvrdi da nisu postojali uslovi za ostvarivanje prava i na zahtjev korisnika.

Kako se najbrže može dobiti informacija o stanju penzijskog spisa ili pravni savjet u vezi sa ostvarivanjem prava na penziju?
Možete se obratiti telefonskim putem stručnom saradniku za pružanje pravne pomoći u nadležnoj filijali, a brojeve telefona možete naći na zvaničnom sajtu PIO RS.
Koja filijala Fonda PIO RS je nadležna za predmet?
Filijala Fonda PIO RS na čijem području je korisnik imao poslednje osiguranje je nadležna za postupanje u Vašem predmetu, izuzev ukoliko je od poslednjeg osiguranja proteklo više od 12 meseci, kada je za postupanje nadležna filijala na čijem području imate prebivalište.

Ko ima pravo na isplatu pogrebnih troškova za umrlog korisnika penzije?
Pravo na isplatu pogrebnih troškova za umrlog korisnika ima lice koje je snosilo pogrebne troškove, odnosno troškove sahrane.

U kom roku se može podnijeti zahtjev za isplatu pogrebnih troškova za umrlog korisnika penzije?
Zahtev za isplatu pogrebnih troškova za umrlog korisnika podnosi se nakon sahrane penzionera, a krajnji rok za podnošenje zahteva je tri godine računajući od momenta smrti korisnika.