BICIKLOM KROZ VOJVODINU: BANATSKI KARLOVAC (2) Od čuvenih „Herc i sin” salama ostala samo ugašena reklama
Pored rimokatoličke i pravoslavne crkve kraj velikog parka u centru Banatskog Karlovca nalazi se Osnovna škola Dušan Jerković koja je dobila ime po narodnom heroju rođenom u Ogaru po kojem se zove i veliki broj škola u Sremu, ovo je prva u Banatu sa tim imenom na koju sam naišao.
Inače, po njemu i njegovom bratu Nebojši, takođe partizanu, ime je dobilo i beogradsko naselje Braća Jerković. U parku se nalazi i njegova bista iako nije jasno da li je Jerković ima neke direktne veze sa ovim delom Banata pošto je ratovao od Užičke republike do Kadinjače (gde je i poginuo 29. novembra 1941. u svojoj 27 godini), ali ne i u Banatu. Jedina kopča mogla bi biti činjenica da deo kolonista u Banatski Karlovac 1945. dolazi upravo iz Zapadne Srbije.
Inače, meštani sela Zaglavak na Kadinjači su sutradan nakon bitke sahranili poginule partizane, ali su Nemci iskopali telo Dušana Jerkovića i Vukole Dabića i odneli u Užice, gde su ih radi zastrašivanja stanovništva izložili na Žitnoj pijaci u, na mestu gde se danas nalazi Trg partizana. Nekoliko dana kasnije njihova tela su odneta na brdo Dovarje i tamo spaljena.
Dok sam prolazio, iz škole je sa grupom dece izlazio lokalni sveštenik i veroučitelj koji je učenike poveo kroz park do pravoslavne crkve. U parku se nalazi i spomenik vojvodi Petru Bojoviću.
Pored parka nalazi se prostrana lepo uređena pijaca sa betonskim tezgrama (bez nadstrešnica). Tu odmah je i teren FK Proleter koji je osnovan februara 1946. odmah po dolasku kolonista u selo a jedan od glavnih osnivača bio je Aron Bokšan-Bata. Zvanična klupska boja je crvena. “Proleter” se danas takmiči u Vojvođanskoj ligi Istok, četvrtom takmičarskom rangu srpskog fudbala.
Za zaštitni znak Banatskog Karlovca mnogi smatraju i veliki vodotoranj koji je danas u dosta lošem stanju.
Groblje u Banatskom Karlovcu je zajedničko za rimokatolike i pravoslavce i ovaj prvi švapski deo je u dosta dobrom stanju u odnosu na druga slična, nekada čisto nemačka sela. U nemačkom delu groblja nalazi se spomenik meštanima koji su poginuli u Velikom ratu i imena njih 40. Sa jedne strane tog spomenika postavljena je 2004. i tabla u znak sećanja na “nevine žrtve Nemaca i drugih građana Banatskog Karlovca koji su 1941-1951. izgubili svoje živote”. Tablu je na srpskom i nemačkom postavilo Zavičajno udruženje “Karlsdorf”.
Na putu za Nikolince sa leve strane nalaze se opusteli pogoni nekadašnje Mesne industrije “Banat” koja je bankrotirala a u reklamama koje je koristila kao godinu osnivanja navodila je 1873. Te godine je naime osnovana Mesna industrija “Herc i sin” koja je sudeći po plakatima koje je moguće naći na internetu bila veoma respektabilna kako u Austrougrarskoj tako i u Kraljevini Jugoslaviji. Na izuzetno dobro dizajniranim umetničkim plakatima vide se i gigantski pogoni ove fabrike koji su impresivni i za današnje okvire.
Njihova čuvena “Hercova salama” bila je nagrađivana na 10 međunarodnih izložbi kako je pisao u reklami iz tridesetih godina 20. veka. Danas tamo gde su se nekada proizvodili u Evropi čuveni mesni delikatesi - samo stoji ugašena svetleća reklama za firmu AD Banat.
Selo 1927. dobilo prvih osam radio-aparata
Godine 1923. u Banatskom Karlovcu je podignuta električna centrala svotom od 400.000 dinara, 1926. otvorena je sekcija šumske uprave za područje Deliblatske peščare. Iste godine osnovana je srpska čitaonica a u prvoj polovini naredne 1927. instalirano je prvih osam radio-prijemnih aparata. Između dva rata Leopold Polde je otvorio fotografski atelje, a Matija Jeger fabriku nameštaja, koja je 1927. izgorela. Ulica kojom se ide na Železničku stanicu (današnja Kneza Miloša) popločana je “nasatice postavljenom opekom”, zapisao je Feliks Mileker, osnivač Muzeja u Vršcu i dodao: “Policija je preustrojena i broj momaka povišen na 17”.
Ništa bolju sudbinu nije doživela ni nekadašnja ciglana Jakoba Kalitovića koja je već decenijama zatvorena. Momak koji radi kao čuvar na ulazu u zatvorenu ciglanu priča mi kako je nekada u fabrikama u Banatskom Karlovcu radilo više stotina meštana ovog i okolnih sela.
Zaštitnim znakom Banatskog Karlovca mnogi smatraju i veliki vodotoranj, koji je danas u dosta lošem stanju
Jedna od bizarnijih scena na koje sam naišao obilazeći Vojvodinu na biciklu je otvoreni bazen između Banatskog Karlovca i Nikolinaca. Prolazeći putem ugledao sam sa desne strane u plavo obojene skakaonice i nisam mogao da se ne zaustavim. Sezona na ovom bazenu početkom marta već je počela. Zapravo, nikada se nije ni prekidala. Bazen je pun vode, kišnice naravno i sudeći po njegovom okruženju davno nije primio regularne plivače...
Kasnije sam video da je pre više od jedne decenije bazen funkcionisao, čak postoji i Fejsbuk stranica “Bazen Banatski Karlovac” otvorena 2012. na kojoj se nalaze fotografije razdraganih meštana koji se kupaju i zabavljaju na travnatim terenima pored njega. Par godina kasnije tu su samo pitanja meštana “Da li radi bazen?” da bi kasnije ljudi ovu grupu počeli da koriste za reklamiranje rakije, nameštaja, košenja trave i ostale robe i usluga.
