USPAVANA LEPOTICA UŠUŠKANA U SVILENA SEĆANJA Svilara na obali Tamiša u Pančevu simbol industrije

Prva zgrada tkačnice svile u Pančevu izgrađena je 1836. godine, dok je druga zidana 1899, što je uslovilo oubiljniju proizvodnju koliko sledeće godine.

Kompleks se nalazi na levoj obali Tamiša i sastoji se iz tri objekta: Svilare (glavne predionice), Nadzorništva svilarstva i stana nadzornika svilarstva. Sva tri objekta pozicionirana su glavnim fasadama na jednoj liniji, paralelno sa tokom reke. Ova fabrika nikada nije bila privatno vlasništvo, građena je pomoću obveznica, a nakon privatizacije restaurirana je. Kompleks je proglašen za spomenik kulture 2013. godine.

Na samom početku 20. veka u svilari je radilo oko 150 ljudi koji su godišnje proizvodili i do 17.000 kilograma svile koja se potom prodavala u Lionu i Beču. Ipak, prvo pominjanje uzgoja svilenih buba bilo je još 1720. godine. Proizvodnja svile u Pančevu potpuno je prestala da radi 1967. godine, a Svilara je pretvorena u fabriku za proizvodnju gume i plastike. Tih godina je i kultura gajenja svilene bube u Banatu i Pančevu, posle više od tri veka zamrla, navodi se na sajtu Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Pančevu, pod čijom se ingerencijom ovaj objekat i nalazi.

Gledano iz ugla arhitekture, sve tri pomenute zgrade kompleksa građene su u industrijskom stilu, oplemenjene razuđenošću osnova, razigranim krovovima i skladno obrađenim i dekorisanim fasadama od fasadne opeke tamno oker boje.

„Zgrada Svilare je razuđene osnove, koja bi se mogla svesti na oblik krsta”, pojašnjavaju iz Zavoda. „Paralelno sa rekom Tamiš pruža se glavno krilo predionice, dok se dva kraća kraka nastavljaju upravno na njega. Veći deo objekta ima prizemlje i sprat, dok krak prema Tamišu ima dva sprata. U prizemlju je skeletna konstrukcija sa betonskim i čeličnim stubovima na kojima postoji ugravirana godina gradnje, dok je na spratu trouglasta čelična krovna rešetka.”

Krov većeg dela zgrade je prekriven limenim pločama, dok je krov krila prema Tamišu pokriven biber crepom. Svim zgradama dominiraju prozori velikih dimenzija. Zanimljivo je i da su objekti svi u čeličnim stubovima i rešetkastom čeličnom krovnom konstrukcijom glavne predionice, koji jelte datiraju iz 1899. godine, odnosno godinu dana pre nego što je takva rešetkasta konstrukcija priznata na Pariskoj izložbi.

Postoji još jedno istorijsko lice ovog kompleksa, a to je period početka Drugog svetskog rata na ovim prostorima, dakle 1941. godina, kada je nemačka okupaciona vlast iskoristila objekte za nacistički logor. U logoru su bili zatvoreni komunisti, Jevreji, patriote i taoci. Logor je funkcionisao do kraja oktobra 1941. godine.

Uprkos decenijama koje su usledile a podrazumevale neadekvatno korišćenje i održavanje, ceo kompleks Svilare je zadržao svoje autentične karakteristike.

Ipak, danas služi kao sedište firme „Eko Maber Inženjering” koje se bavi „poboljšanjem stanja životne sredine u industrijskom okruženju”.

Tekst i foto: Lea Radlovački

Projekat „Industrijsko i kulturno nasleđe Pančeva – od fabričkih hala do umetničkih prostora“ realizuje Dnevnik Vojvodina press doo, a sufinansira Grad Pančevo. Stavovi u podržanom projektu ne izražavaju nužno stavove organa koji je dodelio sredstva.