KAPE IZ ČUVENOG CRTAĆA POTIČU ODAVDE
OVA DREVNA DOLINA U TURSKOJ bila je INSPIRACIJA ZA ŠTRUMPFOVE (VIDEO, FOTO) MNOGI MISLE DA JE KAPADOKIJA, a nisu ni čuli za ovo mesto! Naselila je civilizacija stara više od 3.000 godina
Vožnja kroz unutrašnjost Turske ima nešto meditativno: dugi, sivi drumovi koji vijugaju kroz blage visoravni, sela s minaretima koji se bele na horizontu i vetar koji nosi miris žita i prašine.
Ovaj deo zemlje, daleko od čuvenog Istanbula, obale Turske i njenih čuvenih letovališta, neotkriven je i nepoznat za mnoge ovdašnje turiste, a čuva tajnu o Anadoliji, prostoru Turske u kojem su nekada živeli Frigijci i gde se, između kamenih dolina i polja, još uvek oseća dah drevnih carstava.
Put kroz unutrašnjost Turske otkriva slojeve istorije, od drevnih kraljevstava Frigije do današnjih uspavanih gradova. To je priča o kamenu koji pamti i o legendi koja živi kroz vekove
Ovde istorija nije samo izložena u muzejima, već leži pod stopalima: u prašini starih puteva, u rezbarenim stubovima drevnih džamija, u tišini dolina koje kriju priče o kralju Midi i o Seldžucima koji su ovde ostavili svoj trag.
Na tom putu nalaze se brojni tragovi prošlosti, arheološka naselja i ostaci starih i skrivenih gradova koji se nalaze na Uneskovoj listi svetske baštine. Put od Ankare do zapadne Anadolije, na koji sam se uputio na poziv na poziv Kancelarije za kulturu i turizam Ambasade Republike Turske u Beogradu, vodio me je kroz predele u kojima je svaki kamen imao svojog kralja, a svaki breg priču stariju od legendi.
Gordion - srce drevne Frigije
Drevni grad Gordion smešten blizu Polatlija, zapadno od Ankare, čini se, naizgled kao nepregledno polje s nizom brežuljaka. Međutim, poseta ovom nalazištu otkriće svima koji u njega svrate da se ispod tih brežuljaka nalaze grobnice frigijskih kraljeva i ostaci jedne od najmoćnijih civilizacija zapadne Anadolije.
Gordion je od 2023. godine na Uneskovoj listi svetske baštine, što je zasluženo priznanje za mesto koje je bilo prestonica Frigijske kraljevine. Upravo ovde, prema legendi, vladao je kralj Mida, kojeg do danas prati legenda o „zlatnom dodiru“, odnosno o vladaru drevne Frigije koji je od boga Dionizija poželeo dar - da sve što dotakne pretvori u zlato, što ga je kasnije, prema mitologiji, koštalo „magarećih ušiju”. Frigijci su bili narod koji je izgradio sofisticiranu kulturu, poznatu po drvorezbarstvu, metalurgiji i urbanizmu.
Arheološko nalazište Gordion obuhvata ostatke grada iz 8. i 7. veka pre nove ere, ali i slojeve kasnijih helenističkih i rimskih naselja. Najimpresivniji prizor ovde je „Veliki tumulus” - grobnica visoka 53 metra, a prečnika 300 metara.
U njoj je tokom iskopavanja 1957. godine pronađeno telo muškarca, za koje se veruje da je pripadalo samom Midu ili njegovom ocu Gordiju. Drvena komora unutar grobnice, sa sačuvanim posmrtnim ostacima i prilozima, jedna je od najstarijih sačuvanih drvenih struktura na svetu, a zanimljivo je da se nalazi pod zemljom i do nje se dolazi dugačkim tunelom. Na putu ka izlazu stoji replika čuvenog „Gordijevog čvora”, koji je, prema predanju, Aleksandar Veliki presekao mačem. Gordion je mesto gde mit i istorija zaista stoje jedno pored drugog - i gde se, uprkos tišini, oseća težina civilizacije koja je nestala, ali nije zaboravljena.
Sivrihisar - mali grad velikog nasleđa
Put od Gordiona vodi dalje ka Sivrihisaru, gradiću ušuškanom u podnožju špicastih stena između Ankare i Eskišehira. Danas mirno, gotovo uspavano mesto, nekada je bilo značajna stanica na karavanskim putevima. Njegov najveći dragulj je Sivrihisar džamija iz 13. veka, koja je 2023. takođe upisana na Uneskovu listu.
Ova džamija je jedan od najstarijih sačuvanih primera drvene arhitekture Seldžuka u Anadoliji. Unutra se nalaze stubovi od kedra, tamni, ali i dalje sjajni, koji nose krov koji se čini kao šuma pretvorena u svetilište. Svetlost ulazi kroz male prozore, a miris aromatičnog drveta ovde daje posebnu toplinu i osećaj mira. Tu čovek nesvesno snizi ton glasa - kao da ne želi da poremeti vekovnu tišinu. Sve deluje skromno, a opet monumentalno - primer duhovne arhitekture koja ne impresionira visinom, već toplinom materijala i ravnotežom prostora.
U istom mestu nalazi se i Muzej tepiha, koji čuva bogatu kolekciju tradicionalnih turskih tepiha i ćilima, među kojima i komade stare više od dva veka. Svaki od njih nosi lokalni motiv - zvezde, ptice, geometrijske šare, koje su, kako kažu kustosi, nekada bile poruke utkane u tkaninu: želje za plodnošću, zaštitu porodice, blagostanje.
Ajazini - kamen koji pamti bogove
Frigijska dolina, prostrano područje koje se proteže kroz provincije Afjonkarahisar, Kutahja i Eskišehir, jedan je od najneobičnijih pejzaža na svetu i nekadašnja domovina Frigijaca. Ovde se, naime, nalaze stene oblikovane erozijom, a u kojima su otkriveni primeri frigijskih kamenih spomenika, a koji čuvaju tragove religijskih rituala i društvenog života Frigijaca. Cela regija nalazi se na Uneskovoj listi svetske baštine od 2015. godine.
U selu Ajazini ove stene nisu samo prirodno čudo. Još od frigijskog i ranohrišćanskog perioda u njih su urezivani domovi, grobnice i crkve, čiji se ostaci i danas nalaze ovde i prava su atrakcija za turiste širom sveta. U srcu doline nalaze se i zamkovi Avdalaz i Asar, antička i srednjovekovna utvđenja koja su služila kao stražarnice duž karavanskih puteva. Prolazak kroz ovu dolinu kao da označava put kroz istoriju i otkriva jedan sloj Frigijaca, zatim Rimljana, Vizantijaca i na kraju Osmanlija. Sve to na jednom prostoru koji se nije menjao gotovo vekovima.
Moćna kraljevina Frigija poslužila je kao inspiracija za Frige, maskote Olimpijskih i Paraolimpijskih igara u Parizu 2024. Maskote su dizajnirane kao šeširi u stilu tradicionalnih frigijskih kapa, koje su u istoriji postale simbol borbe za slobodu i jednakost tokom Francuske revolucije.
Takođe, ova kapa je postala kulturni motiv i u popularnoj kulturi pa je, tako, nose i čuveni plavi Štrumpfovi.
Prema legendi, kralj Mid je nosio ovu kapu kako bi prikrio „magareće uši”, što je postala jedna od najpoznatijih priča iz mitologije Frigije. Ostatke ovakvih kapa, kao motiv u umetnosti, mogu se videti urezane u kamen u brojnim lokalitetima Frigijske doline
Nedaleko odatle, u gradu Afjonkarahisar nalazi se Arheološki muzej Afjonkarahisar, koji sabira sve te slojeve pod jednim krovom. Kolekcija obuhvata artefakte iz bakarnog i bronzanog doba, kao i iz perioda Hitita, Frigijaca, helenizma i Vizantije. Posebno su upečatljive figure boginja majki i fragmenti keramike s motivima koji se ponavljaju u turskoj umetnosti i danas.
U samom gradu Afjonkarahisar vredi zastati i pred Ulu džamijom, još jednim draguljem iz perioda Seldžuka još iz 13. vek i delom grupe „drvenih hipostilnih džamija Anadolije“ koje su 2023. godine postale deo Uneskove liste. Unutrašnjost je slična onoj u Sivrihisaru - sačinjena je od niza drvenih stubova, prostorne simetrije koji daju osećaj arhitekture koja diše.
Vladimir Bijelić
