Hrišćani stigli u Vojvodinu u trećem veku

Zahvaljujući misionarima, koji su nakon Hristovog pogubljenja i vaskrsenja propovedali njegovo učenje, nova religija je za svega nekoliko vekova stigla je do Sredozemlja i do naših krajeva, a kada je reč o prostoru zapadnog Balkana za „širenje reči Božije“ zaslužan je apostol Sveti Pavle. Uprkos tome arheolozi i istoričari malo znaju o ranom hrišćanstvu (prvi i drugi vek) na ovim prostorima, jer je ono bilo “prikriveno”.

Kako objašnjava muzejski savetnik-arhelog iz Muzeja Vojvodine u Novom Sadu Stanko Trifunović, do 313. godine i Milanskog edikta, kojim je car Konstantin Veliki proglasio ravnopravnost hrišćanstva s drugim religijama i koja je kasnije postala i zvanična konfesija u Rimskom carstvu, bilo je zabranjeno propovedanje hrišćanstva, a sledbenici su mučeni i proganjani.

- Iako se hrišćanstvo ispovedalo u tajnosti i skromno, arheolozi su uspeli, na nekoliko lokaliteta u Vojvodini, da pronađu predmete koji dokazuju da se ono širilo brzo i javilo rano na ovim prostorima, već u trećem veku - objašnjava Trifunović. – Kako bi izbegli progon, hrišćani iz Rimskog carstva su bežali van njenih granica i nastanjivali se na teritoriji koja je pripadala tzv. varvarima. Iako još uvek nisu gradili crkve sa sobom su poneli verska obeležja koja su bila deo odeće ili nakit, pa prilikom iskopavanja pronalazimo hrišćanske simbole, na prostoru gde stanovništvo nije bilo pokrštavano.

Prema rečima Stanka Trifunovića pronalasci hrišćanskih simbola na našim prostorima su retka.

- Arheolozi su otkopali nekropolu (groblje) u Beški, u Sremu, koja potiče iz kasnorimskog perioda, trećeg ili prve polovine četvrtog veka – kaže naš sagovornik. - Zanimljivo je da su pokojnici sahranjivani skeletno (klasično sahranjivanje), što je karakteristika hrišćanstva, ali ima i onih koji su spaljivani po rimskoj tradiciji. Međutim, situacija je složena. U to vreme Rimljani su počeli da prihvataju i klasične sahrane, te se ne može utvrditi da su grobovi hrišćanski. Ipak, lokalitet u Beški se izdvaja po tome što su u dva groba pronađen po prsten s Hristovim monogramom koji posetioci mogu da vide na stalnoj postavci Muzeja.

Zanimljiva nekropola iz  četvrtog veka se nalazi i u Svilošu, na obroncima Fruške gore, koja predstavlja pravu misteriju za arheologe.

- Interesantno je da tamo nisu pronađeni predmeti koji su izrazito hrišćanski i niko još nije zvanično dokumentovao da su u toj nekropoli sahranjeni sledbenici Hristovog učenja - kaže Trifunović. – Svi pokojnici pokopani su na isti način, s prekrštenim rukama preko grudi, što je pretežno hrišćanski običaj i krčagom kod nogu. Za razliku od pagana, koji su imali običaj da u grob stavljaju hranu i piće kako bi ih pokojnik koristio u zagrobnom životu, hrišćani su ostavljali samo posudu za vino, kao simbol Hristove krvi. Mnogo je još nedoumica, ali bih se usudio da pretpostavim da su u grobovima sahranjeni hrišćani.

Izbegavanje poreza

Retor Prisk je u petom veku, kada je iz Carigrada s poslanstvom krenuo na pregovore u Atilin dvor koji se nalazio negde u Potisju, zabeležio je tokom puta susrete sa stanovnicima tog područja.

- Na prostoru današnje Vojvodine delegacija se susrela sa Grkom, izvesnim Onegesijom, bogatim hrišćaninom, verovatno trgovcem koji je imao dovoljno novca da izgradi kupatilo - kaže Stanko Trifunović. – Taj zapis je značajan jer je Prisk zabeležio da je Grk odlučio da se ne vrati u Rimsko cartsvo iz ekonomskih razloga, dodavši da je njegova imovina „sigurnija tu nego u Carstvu“, verovatno misleći na plaćnje poreza. Taj zapis je za arheologe od velike koristi jer odlično ilustruje jedan od načina na koji se hrišćanstvo širilo.

Tragove ranog hrišćanstva na našim prostorima otkrivaju i dve fibule, jedna iz Čuruga, a druga iz Tavankuta kraj Subotice. Reč je o skromnim predmetima najsličnijim brošu, koji su služili za pričvršćivanje odeće, napravljene od bronze u obliku Hristovog monograma. Još jedna od misterija za naučnike je grob žene pronađen u Kovačici, u Banatu. Ona je sahranjena s krutom ogrlicom na kojoj se nalazi krst i deo ribe - dva nezaobilazna simbola ranog hrišćanstva. Međutim, ostatak predmeta je tipičan za Sarmate, za koje se zna da nikada nisu pokrštavani, te grob „sarmatske hrišćanke“ otvara brojna nova pitanja i izazove za arheologe.

Naredna epoha hrišćanstva na teritoriji današnje Vojvodine odnosi se na period kada je hrišćanstvo već uveliko bilo priznato na teritoriji Rimskog carstva, te Isusovi sledbenici više nisu imali razloga da beže. Ipak, arheolozi pronalaze tragove hrišćanske religije van Rimskog carsta, u pograničnom pojasu, u Banatu i Bačkoj, koji su nastanjivali Sloveni, Avari, Germani...

- Ti narodi ratovali su s Rimskim carstvom, pljačkali gradove, a među ratnim plenom našlo se i rimsko stanovništvo koje je porobljavano i koje je sa sobom ponelo i verska obeležja – pojašnjava Trifunović. - Kod Slovena je zabeležen drugačiji oblik ropstva nego u grčko-rimskoj kulturi. Kod njih je zarobljeništvo trajalo tri godine, nakon čega ratni zarobljenik postaje slobodan i može da se vrati u domovinu ili da ostane s njima. Ti bivši zarobljenici su sahranjivani na paganskoj teritoriji, ali s hrišćanskim i rimskim obeležijima. Najbolja ilustracija toga je malo istražena nekropola u Vajskoj, u Bačkoj, u kojoj predmeti imaju hrišćanske simbole, pokojnici oko vrata nose vizantijski nakit, dok su neki čak sahranjivani u ozidanim grobnicama, pa pretpostavljamo da je reč o grupi bivših rimskih zarobljenika koji su ostali da žive na teritoriji varvara.

Pojava hrišćanstva u Vojvodini još uvek je obavijena tajnom i brojnim pitanjima na koja arheolozi još nisu pronašli odgovore. Kako Stanko Trifunović kaže, istraživači do sada nisu obraćali mnogo pažnje na malobrojne, izrazito hrišćanske predmete koji su pronađeni, što na rimskoj teritoriji što van nje, a koji mogu pružiti zanimljive odgovore o narodima, njihovim običajima i svakodnevnom životu.

Silvia Kovač