OVO JE MESTO GDE ORLOVI BELOREPANI LETE IZNAD DRVEĆA STAROG 400 GODINA Budući Specijalni rezervat prirode „Bosutske šume” dom je strogo zaštićenih vrsta
Bosutske šume predstavljaju područje sa najprostranijim, najstarijim i najočuvanijim šumama hrasta lužnjaka (Quercus robur), nastalim unutar mreže nizijskih vodotokova Save, Bosuta i Studve.
Danas predstavljaju funkcionalnu celinu šumskih, vlažnih i vodenih staništa na tromeđi Srbije, Republike Srpske (BiH) i Hrvatske, i kao takve su idealna staništa divljim vrstama koje zavise od starih šuma.
Ostaci nizijskih prašuma, sa pojedinim stablima lužnjaka starosti više od 400 godina i prsnim prečnicima preko dva metra, retkost su i za Evropu, a zajedno sa Spačvanskim šumama u Hrvatskoj stvaraju jednu funkcionalnu celinu i najveći kompleks šuma lužnjaka u Jugoistočnoj Evropi i Panonskoj niziji.
S tim u vezi, u Srbiji je pokrenut postupak zaštite pod okriljem specijalnog reervata prirode, na površini od 17.618,14 hektara, te je logičan sled da u okviru našeg ekološkog serijala o zaštićenim prirodnim bogatstvima koje baštinimo u Vojvodini predstavimo ova reperezentativna staništa, koja kriju gorostasna stabla visine preko 50 metara.
Tokom istraživanja u zadnjih petnaestak godina otkriveno čak 37 tipova staništa, od kojih su 22 navedena u okviru prioritetnih Natura 2000 međunarodnih tipova staništa od značaja, dok su 23 selektovana kao EMERALD
Kako bismo dočarali tu sliku, spomenućemo doskoro živo, najdeblje stablo rezervata „Stara Vratična”, koje je prsnog prečnika 224 centimetra, a postoje i pisani tragovi o hrastovim stablima, koja su bila obima više od 11 metara, i ona su se mogla videti na ovim prostorima još krajem 19. i početkom 20. veka. Osim šuma hrasta, prisutne u šume vrbe i topole, poljskog jasena, sastojine lužnjaka, jasena i graba...
Budući rezervat se prostire u jugozapadnom delu Srema, obuhvatajući delove teritorije Grada Sremska Mitrovica, i opštine Šid, a naša ekipa zaputila se ka Moroviću, u tamošnju gazdinsku jedinicu „Vojvodina šume”, odakle smo se otisnuli u avanture međ’ najstarijim reprezentima hrastovih predaka.
– Kada govorimo o predlogu zaštite, svakako da očuvanost prirodnih vrednosti, sa veoma malo izmenjenim karakteristikama predstavlja bogatstvo koje treba kroz budućnost očuvati jednim održivim integralnim upravljanjem i korišćenjem, jer zapravo sva naša zaštićena područja treba da predstavljaju mesta u kojima čovek i priroda žive u sinergiji. Važno je spomenuti geološku, prirodnu i hidrološku vrednost, s obzirom na to da je ovaj prostor isprepleten sa tri reke. Ovo je plavno područje Save, a uz nju protiču Bosut i Studva i, kada imate takav splet tri ravničarske reke, koje u određenom periodu godine plave ovo područje, dobijate izuzetno vlažno područje sa barama, mrtvajama, vlažnim livadama, livadskim staništima, šumama i otvorenim rečnim akvatorijama, što je iznedrilo bogatstvo biodiverziteta – kaže nam samostalni referent za zaštićena područja i životnu sredinu u JP „Vojvodina šume” Ivana Lozjanin.
Omađijani pejzažem koji nas prati dok se krećemo kroz tišinu budućeg rezervata, Ivana nam objašnjava tihim glasom, kao da ne želi da remeti usklađeni mir, da je tokom istraživanja u zadnjih petnaestak godina otkriveno čak 37 tipova staništa, od kojih su 22 navedena u okviru prioritetnih Natura 2000 međunarodnih tipova staništa od značaja, dok su 23 selektovana kao EMERALD.
– Pri valorizaciji zabeležene su strogo zaštićene vrste u okviru granica rezervata, i to 13 vrsta biljaka, 14 vrsta beskičmenjaka, četiri vrste riba, osam vrsta vodozemaca, zatim pet vrsta gmizavaca, uz 156 vrsta ptica i osam vrsta sisara. Pre svega istakla bih prisustvo orla belorepana, koji se na području Srema gnezdi na 34 teritorije koje se prate, dok u Bosutskim šumama imamo oko 17 gnezdećih parova. Ne smemo odavati njihove pozicije, kako bi ostali zaštićeni. Tamo gde su gnezda, u prečniku od 100 metara, sve aktivnosti su zabranjene, što govori o tome da su oni u budućem prvom stepenu zaštite, u kom su inače dozvoljene samo naučno-istraživačke aktivnosti. Čuvari ih prate i posmatraju, a od 1. decembra do marta, kada je period gnežđenja, prate se i ptići, koji se prstenuju. Tako smo dobili zanimljive nalaze da su neki naši mladunci preleteli čak do Izraela, tamo su obitavali oko pet godina koliko im je potrebno da budu polno zreli, zatim su malo lutali po svetu, a onda se vratili da se gnezde na teritoriji u kojoj su se izlegli, što je fascinantno – priča naša sagovornica.
I zamalo da zamrznemo u večnu uspomenu našu prvu zajedničku sliku sa ovom velelepnom grabljivicom, ali ona nije bila raspoložena za te akcije, te nas je u letu sa visine pozdravila i otisnula se u nepoznatom pravcu. Valjda se siva čaplja naljuti što njoj nismo pridali toliko pažnje, te čim smo okrenuli objektiv u njenom pravcu, ona prkosno raširi krila i ljutito odlete sa stabla na kom je pozirala okružena vodenim prostranstvom.
Pri valorizaciji zabeležene su strogo zaštićene vrste u okviru granica rezervata, i to 13 vrsta biljaka, 14 vrsta beskičmenjaka, četiri vrste riba, osam vrsta vodozemaca, zatim pet vrsta gmizavaca, uz 156 vrsta ptica i osam vrsta sisara (Ivana Lozjanin)
Bio bi to neverovatan kadar... Nismo nažalost sreli više nijednog letača, iako su zabeležene 184 vrste koje ovde žive, a Ivana kaže da su prisutne i razne kolonije čaplji, crna roda, crna lunja...
– U okviru rezervata bitno je naglasiti da je ovde pronađena barska kopriva, retka vrsta koja je izuzetno vredna za naša staništa. Tokom istraživanja naišli smo na izuzetan nalaz, kada smo u kolotragu od traktora, u kom je ostalo vode, pronašli barsku detelinu. Prisutne su i invazivne vrste, pre svega bagremac i pensilvanijski jasen. Radili smo projekte, koji su trajali tri godine, zajedno sa Hrvatskom, Slovenijom i BiH, za suzbijanje invazivnih vrsta u slivu reke Save. Mi smo pokušavali da se otarasimo bagremca, i ovde su se najbolje pokazale metode tradicionalnog pašarenja krupnim preživarima, kada više nije bilo bagremca na tim površinama, a vratile su se neke vrste koje su izuzetno važne za livadska staništa – rekla je sagovornica.
Doskoro živo, najdeblje stablo rezervata „Stara Vratična” bilo je prsnog prečnika 224 centimetra, a postoje i pisani tragovi o hrastovim stablima, koja su bila obima više od 11 metara, i ona su se mogla videti na ovim prostorima još krajem 19. i početkom 20. veka
Ugrožavajući faktori su svakako klimatske promene i, naravno, svi hidrološki problemi koji nastaju usled poremećaja prirodnog režima plavljenja. Nasipi su izgrađeni od 1870. do 1945. godine, a rađena je i kanalska mreža, što je isušilo močvarno područje zarad poljoprivrede, šumarstva i drugih ljudskih delatnosti.
– Posle nekih 100 godina počeli smo da uviđamo negativne efekte svih tih aktivnosti, i 2012. godine je evidentirano da je nivo podzemnih voda ispod nivoa mogućnosti korišćenja za lužnjak koji se meri na dva metra. Vode su bile na četiri-pet metara ispod. Zato su u toku istraživanja za pokretanje budućih projekata, koji će se ticati ublažavanja tih negativnih uticaja. Stručnjaci kažu da vode količinski na godišnjem nivou ima, a da su pomenute ljudske aktivnosti upravo nepovoljno uticale na hidrološki režim – rekla je Lozjanin, dodavši da će ovo biti prekogranično područje sa Hrvatskom i BiH, i sigurno će se na ovom problemu raditi na međunarodnom nivou, putem prekograničnih projekata.
Što se tiče turizma, nakon zvaničnog proglašenja specijalnim rezervatom prirode, najveća pažnja biće na uspostavljanju svih onih vidova poseta koji su u skladu sa zaštitom prirodnih vrednosti područja, i očuvanja kvaliteta životne sredine poput ekoturizma.
