„DNEVNIK” NA LICU MESTA: VELIKI EVROPSKI PROJEKAT PREPOZNAO ZNAČAJ PRIRODNE OAZE NADOMAK NOVOG SADA I mokro polje čuva Begečku jamu

Osnovni cilj projekta je zaštita i revitalizacija slatkovodnih ekosistema na području sliva reke Dunav, a u realizaciju su uključena 22 partnera iz devet evropskih zemalja, među kojima je i Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Novom Sadu. Ukupan budžet projekta je oko 8,5 miliona evra, a pored Begečke jame, njime su obuhvaćena još tri pilot područja u Rumuniji, dva u Mađarskoj, i po jedan u Nemačkoj, Češkoj i Slovačkoj.

Rad i aktivnosti na projektu su  koncipirane kroz tzv. pilot istraživanja, koja imaju za cilj da demonstriraju i promovišu dobre prakse i dobre ideje iz oblasti zaštite slatkovodnih ekosistema. Tako se, kada je u pitanju Begečka jama, istraživanja ne fokusiraju isključivo na park prirode, odnosno na jezero, koje je nastalo erozionim procesima reke Dunav, i na okolna šumska i močvarna područja, koja su dom brojnim važnim, zaštićenim biljnim i životinjskim vrstama. Projekat DALIA, naime, posmatra šire područje, koje se pre svega odnosi na sliv sistema za odvodnjavanje Begeč-Gložan, ukupne površine oko 5.000 hektara, gde se suvišne vode kanalskom mrežom odvode do crpne stanice, koja onda prepumpava vodu u Begečku jamu.

– Ekosistem Begečke jame je potencijalno ugrožen od strane više faktora – pojašnjava za „Dnevnik” dr Atila Bezdan, redovni profesor novosadskog Poljoprivrednog fakulteta i rukovodilac srpskog ogranka projekta DALIA. – Sa jedne strane, to je hidrološki režim Begečke jame, pre svega vodostaj u jezeru i povezanost sa Dunavom. Život biljnih i životinjskih vrsta u mnogome zavisi od tog vodostaja i režima vodostaja u jezeru. Pri tome, poslednjih godina svedoci smo čestih pojava niskih vodostaja Dunava, a očekuje se da će se takve pojave sve više javljati u budućnosti, o čemu govore i prognoze klimatskih promena za buduće periode. Upravo takvim hidrološkim analizama se bavimo i u okviru projekta DALIA. 

Mokro polje u Gložanu je počelo sa radom 2004. godine i prvi je prečistač ovog tipa u Vojvodini. Kasnije je izgrađeno još jedno mokro polje, i to u Novom Miloševu

Drugi set faktora koji potencijalno ugrožavaju ekosistem parka prirode Begečka jama odnosi se na zagađenja koja dolaze sa sliva za odvodnjavanje Begeč-Gložan. To su pre svega zagađenje poreklom iz poljoprivrede. Jer, na području sliva prisutna je intenzivna poljoprivredna proizvodnja, tako da su u suvišnim vodama, koje se kanalskom mrežom odvode i ulivaju u Begečku jamu, nalaze i hemijske materije kao što su herbicidi, pesticidi, mineralna đubriva... Tome treba dodati i veliku divlju deponiju koja se prostire uzvodno skoro dva kilometra duž glavnog kanala Tatarnice. 

– U našem fokusu je i problem otpadnih voda okolnih naselja. Treba li, naime, uopšte podsećati na to da je jedan od glavnih problema očuvanja životne sredine u Srbiji upravo činjenica da se skoro 90 procenata svih otpadnih voda u našoj zemlji ne prečišćava, već se direktno ulivaju u vodotokove – napominje dr Bezdan. – Srećom, pre dvadesetak godina rešen je deo tih problema, koji se tiče otpadnih voda naselja Gložan. Tada su lokalna zajednica i lokalni organi vlasti, vođeni željom da se podigne standard života meštana, ali i da se zaštiti njihovo zdravlje, počeli sa izgradnjom kanalizacione mreže. Istovremeno, cilj je bio i zaštititi životnu sredina izgradnjom prečistača otpadnih voda, ali takvog koji bi zadovoljavao postavljene standarde, a opet ne bio bio preskup. 

Uz konsultacije sa inženjerima, projektantima i profesorima sa Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu, odlučeno je da se izgradi prečistač otpadnih voda tipa mokro polje. Ovakvi sistemi jeftiniji su za izgradnju od konvencionalnih, jednostavnije je i njihovo održavanje, a stepen prečišćavanja otpadnih voda ispunjava zahtevane standarde. Mokra polja u suštini koriste „rad“ biljaka, u ovom slučaju barske trske, kao i mikroorganizama za razgradnju zagađujućih materija. 

– Postoje više tipova mokrih polja, a ovo u Gložanu je tip sa horizontalnim potpovr-šinskim tokom. Otpadna voda se upušta ispod površine terena, u sloj šljunka i zemlje iz kojeg raste barska trska. Pošto se otpadna voda ne nalazi na površini, znatno je smanjena pojava neprijatnih mirisa – pojašnjava profesor Bezda. – Prednosti mokrih polja su niski investicioni i operativni troškovi, i postizanje dobrih performansi prečišćavanja otpadnih voda, a mane su što su ovakvi sistemi pogodni za manja opterećenja otpadnim vodama, odnosno pogodna su samo za manja naselja do nekoliko hiljada stanovnika, i što ovakvi sistemi zahtevaju relativno veliku površinu, veću nego konvencionalni sistemi.

 Sistemi mokrih polja predstavljaju tehnologije koje su uspešno primenjene širom sveta - Slovenija ih, recimo, naveliko koristi. Mokra polja se inače često klasifikuju i kao Nature Based Solutions, ili kao „zelene“ tehnologije, jer u veoma malom procentu sadrže „sive“ tehnologije, koje se uglavnom odnose samo na dovodne i razvodne cevi i kanale i kontrolne šahtove, dok najveći deo „sistema” predstavlja vegetacija koja prečišćava otpadne vode.  Ovakve „zelene“ tehnologije se i aktivno promovišu od strane Evropske unije posredstvom brojnih fondova i grantova namenjenih za ovakve tipove aktivnosti i projekte. 

– U okviru projekta DALIA prati se funkcionalnost mokrog polja u Gložanu, odnosno redovno se vrši monitoring efikasnosti prečišćavanja otpadnih voda. Monitoring podrazumeva praćenje parametara kvaliteta otpadnih voda na ulazu i na izlazu iz sistema, zatim praćenje određenih hidrauličkih parametara, vodnog bilansa, kao i praćenje stanja vegetacije mokrog polja. 

Pod okriljem projekta DALIA prate se i parametri kvaliteta vode u recipijentu, odnosno kanalu sistema za odvodnjavanje.  U svakom slučaju, rezultati monitoringa efikasnosti mokrog polja u Gložanu, pokazuju da ono, i posle više od 20 godina rada, i dalje efikasno prečišćava otpadne vode naselja.

 – Jedan od naših zadataka je i praćenje uticaja klimatskih promena na rad mokrog polja. Jer, mokro polje je biološki sistem, a na biološke procese i biohemijske reakcije, veoma mnogo utiču vremenske prilike – dodaje prof. Bezdan. – Stoga analiziramo hidrometeorološke parametre koji mogu značajno da utiču na funkcionisanje mokrog polja, kao što su pojave intenzivnih suša, toplotnih talasa i ekstremno visokih temperatura, pojave poplava i suvišnih voda, pojave ledenih i veoma hladnih dana i slično.

 Pored monitoringa efikasnosti rada mokrog polja u Gložanu, među aktivnostima obuhvaćenim projektom DALIA je i monitoring populacije divljih životinja i divljači u parku prirode Begečka jama, zatim radi se na primeni tehnologija daljinske detekcije na praćenju određenih parametara kvaliteta površinskih voda, na modelovanju rasutih zagađenja na slivu sistema za odvodnjavanje u cilju pravljenja planova prenamene načina korišćenja zemljišta kojim bi se potencijalno smanjio njihov oticaj u kanalsku mrežu i kasnije u Begečku jamu itd.

 – Osnovni cilj projekta DALIA je da se promovišu dobre prakse i dobre ideje iz oblasti zaštite slatkovodnih ekosistema – poruka je prof. dr Atile Bezdana. – U tom smislu uvereni smo u to da upravo Nature Based Solutions rešenja, kao što su mokra polja za prečišćavanje otpadnih voda, mogu da pomognu da u Srbiji u budućnosti što više otpadnih voda iz naselja bude prečišćeno i da se na taj način zaštiti i unapredi životna sredina.

Miroslav Stajić