OPŠTINA U SRBIJI LEŽI NA ARHEOLOŠKOM BLAGU Najviše pažnje privlači princeza sahranjena sa dvojicom ratnika

U fokusu najnovije edicije Testudo, koju je povodom tridesetpetogodišnjeg jubileja izdao Zavičajni muzej u Priboju, nalazi se arheološka, kulturna i istorijska baština pribojskog kraja - od praistorije pa sve do srednjeg veka. Kroz tekstove raznih autora predstavljen je sveobuhvatan pregled nalazišta i značajnih lokaliteta.

- Pošto je naš muzej zasnovan na arheologiji, bilo je logično da prikažemo sve ono što se na teritoriji opštine otkrivalo i istraživalo. Najpozvaniji da o tome govori jeste arheolog Savo Derikonjić, direktor muzeja od osnivanja pa sve do odlaska u penziju – kaže Nada Milićević, aktuelna direktorka Zavičajnog muzeja u Priboju.

Jedan od najvažnijih lokaliteta na teritoriji Priboja jeste praistorijski rudnik bakra Jarmovac koji, prema rečima arheologa Sava Derikonjića, datira iz čak 5500. godine p.n.e.

- Lokalitet Jarmovac predstavlja jedan od četiri najstarija arheo-metalurška centra na Balkanu. Njegov značaj potvrđuju brojni nalazi - od rudarskih okana, ostataka alatki i tragova samorodnog bakra, do rude malahita, halkopirita, kalupa za livenje i komada zgure. Na osnovu svega toga, danas možemo vrlo precizno da sagledamo kako su naši preci eksploatisali i prerađivali rudu još pre više od 7.000 godina. Prvi pisani podaci o ovom lokalitetu potiču još iz 1937. godine, kada je britanski istraživač Dejvis registrovao dva rudarska okna. Od tada do danas, kroz međunarodne projekte u saradnji sa univerzitetima iz Londona, Minhena, Beograda i drugih gradova, potvrđeno je da se na Jarmovcu odvijala kontinuirana rudarska i metalurška aktivnost - od vinčanske kulture pa sve do gvozdenog doba - ističe arheolog Savo Derikonjić.

Na stalnoj postavci u Zavičajnom muzeju čuvaju se i nalazi iz tog perioda - oruđe, keramika, rudarska oprema, ali i predmeti koji otkrivaju svakodnevni život. Najviše pažnje posetilaca privlači „pribojska princeza“, devojčica sahranjena sa dva odrasla muškarca ratnika.

- Po nakitu koji je imala na sebi, pretpostavljamo da je bila plemićkog porekla. Dva muškarca uz nju - po svemu sudeći ratnici - možda su imali zadatak da je štite i u zagrobnom životu - objašnjava Nada Milićević.

Na visinama iznad Priboja, na planini Bić, uzdiže se srednjovekovna tvrđava Jagat.

- Naziv potiče iz staroslovenskog jezika i znači “crni dud”. Podignut je kako bi kontrolisao Limsku dolinu, ali i da zaštiti manastire Banja i Mažići. Iskopavanja iz 2017. godine potvrdila su postojanje dvostrukog hrišćanskog groba i otkrila prisustvo ljudi još iz starijeg gvozdenog doba - oko 750. godine p.n.e. Tvrđava je kroz vekove prelazila iz ruke u ruku - od Srba, preko Turaka, do Bosanaca - sve do konačnog uništenja 1832. godine, kada ju je spalila vojska Huseina Gradaščevića - objašnjava Derikonjić.

Na vrhu planine, na mestu nekadašnje tvrđave, danas su vidljive samo ruševine.

- Očuvan je zid koji je povezivao kulu sa ostatkom tvrđave. Od kula su ostali samo temelji, ali su kod glavne kule pronađene lepo oblikovane kamene stepenice koje su vodile ka donjem delu grada. Na samom vrhu planine nalaze se pećine koje nose tragove ručne obrade - ljudi su ih obrađivali još u prošlosti. Osim Jagata, na području Priboja postoji još nekoliko srednjovekovnih utvrđenja: Ostro, Ravanjski grad, Oštrik i Severin - navodi Derikonjić, ističući da bez Jagata, verovatno ne bi bilo ni nastanka Priboja i u tome je njegov najveći značaj.

Pribojsku srednjovekovnu istoriju dopunjuju manastiri Banja i Mažići, koji su takođe deo muzejske postavke. Posebno su zanimljivi hirurški instrumenti pronađeni u manastiru Svetog Georgija u Mažićima koji ukazuju na razvijen nivo medicine i izvođenje operacija u tom periodu, još jedna fascinantna crta istorije ovog kraja.