BICIKLOM KROZ VOJVODINU: SVETOZAR MILETIĆ (1) Rekorderi po broju raspeća, drugi po broju slova na tabli

Usput prolazim pored salašarskih naselja Obzir, Nenadići i Milčić. Na par bandera ima roda ali čini se da one nisu donele toliko priželjkivanu simboliku sa porastom nataliteta i rađanjem novih beba - mnoge kuće deluju napuštene… Napuštena je i velika benzinska pumpa „Solak” na ulazu u Svetozar Miletić. Velika fontana ispred pumpe je puna bačenih limenki a ne radi ni sala za venčanja koja se nalazi iza. Sa samoj pumpi ostale su cene goriva iz nekih davnih vremena a na travnjaku pored puta istaknut je natipis „Prodajem ili izdajem” sa brojem telefona.

Nešto dalje, na samom ulazu u selo nalazi se tabla sa nazivom mesta na srpskom (ćirilica i latinica), hrvatskom (Lemeš) i mađarskom (Nemesmilitics). Da nema Bele Crkve na čijoj tabli na šest jezika ima 52 slova - ova tabla na ulazu u Svetozar Miletić sa 48 slova - bila bi rekorder u Vojvodini pa i celoj Srbiji a moguće je i u regionu. 

Ako mu je već izmaklo prvo mesto po broju slova na tabli, Svetozar Miletić je svakako rekorder po broju raspeća u selu. Ja sam izbrojao devet, ima ih gotovo na svakoj raskrsnici i sva su vrlo lepo održavana, sa uredno zataknutim buketom cveća.

Stižem do male ali nedavno renovirane zgrade Železničke stanice Svetozar Miletić. Dnevno ovde voz prođe šest puta radnim danima, tri u pravcu Sombora i tri u pravcu Subotice, vikendom i praznicima dva manje. Nastavljam ka centru Ulicom Dositeja Obradovića, sa desne strane je jedna stara vila, malo zavučena u dvorište kao i napuštena zgrada mlina. Na jednoj trafo-stanici stoji plakat cirkusa „Internacional” koji je par dana kasnije gostovao u Domu kulture.

U centru, oko raskrsnice Somborske i Dositeja Obradovića nalazi se: Dom kulture, Mesna zajednica, apoteka, veterinarska apoteka, restoran „Crvena ruža”, Osnovna škola “Bratstvo i jedinstvo” i Rimokatolička crkva sa kipom Svetog trojstva ispred. Ispred Doma kulture nalazi se veći broj panoa na kojima na srpskom, mađarskom i engleskom nalaze podaci o istorijatu sela. A prošlost sela Svetozar Miletić je više nego bogata i zanimljiva...

Oko 1400. godine na ovom prostoru pominju se značajna naselja Hajski Lovrenac a kasnije Halmoš, koja pripadaju mađarskoj državi. O njima se ne zna mnogo, najverovatnije su razorena. Posle oslobađanja od Turaka 1687. područje opet ulazi u sastav mađarskih zemalja koje su tada bile u Habzburškoj monarhiji. Naselje tada nosi naziv Lemeš ili Nemeš Militić. 

Naziv mesta potiče od latinske reči “miles, milites” što u prevodu znači - vojnik. Mađarski oblik Nemes Militics dobio je jer je mesto u današnjem obliku nastalo kao naselje plemića iz cele Ugarske. („nemeš” u prevodu s mađarskog znači „plemenit”). Hrvatski oblik Lemeš nikada nije bio u službenoj upotrebi, ali je uobičajen među hrvatskim (bunjevačkim) življem u mestu. 1925. godine naziv naselja se menja u današnje - po imenu velikana srpskog nacionalnog pokreta u Vojvodini u 19. veku.

Srebrni olimpijac Stevan Pišta Horvat

Malo je sela ove veličine sa tako impozantnim spiskom poznatih ličnosti u gotovo svim oblastima od sporta preko kulture do nauke. Najpoznatiji je Stevan Pišta Horvat (1932-2018), magistar fizičke kulture, rvač, reprezentativac sa više od hiljadu nastupa. Bio je 12 puta prvak Jugoslavije u grčko-rimskom i tri puta u slobodnom stilu, prvak sveta 1963. i 1966, drugi na svetu 1961, 1962, 1965, osvajač srebrne medalje na Olimpijskim igrama 1968… Horvat je prvi rvač u svetu dobitnik nagrade za fer-plej “Pjer de Kuberten” 1966…

U ovom selu rođeni su i Tereza Kočiš (1934), gimnastičarka kao i Zoltan Sabo fudbaleri i trener; Gaja Alaga, akademik Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti, svetski poznati teorijski fizičar; Mirko Vidaković, akademik HAZU, poznati genetičar šumskog drveća; Đuro Kanjurski, redovni profesor sirijskog, kaldejskog i arapskog jezika na Kraljevskom univerzitetu u Budimpešti; Petar Knezi, sveštenik i pisac; Pajo Vidaković, svećenik koji je pod pseudonimom “Lemešanin” pisao etnološke studije, pozorišne komade i udžbenike na “ilirskom” jeziku; Grgo Knezi, sveštenik i biolog, objavio više naučnih dela; Josip Turčik, fudbaler ljubljanske “Olimpije”: Antun Aladžić, glumac i reditelj i mnogi drugi.

Na komorskoj pustari između 1748. i 1752. naseljeni su siromašni plemići, koji su došli iz Gornje Mađarske. Stanovnici sela su bili isključivo plemići (Bunjevci i Mađari) i 1758. su formirali političku opštinu. Seosku vlast je tada činio “hadnađ” a od 1800. godine kapetan sa 12 senatora. Do 1775. naselje je nosilo naziv Miletić. 1767, ovde je živelo 1.273, a 1799. već gotovo dvostruko više - 2.060 stanovnika, koji su gajili pšenicu, kukuruz i kudelju, te držali vinograde. Broj stanovnika je rastao, pa je 1900. u selu živelo 3.511, a 1931. čak 4.155 stanovnika (2.318 Mađara, 1.554 Bunjevca, 217 Nemaca i 26 ostalih). Posle Drugog svetskog rata ovde nije bilo kolonizacije, pa je sastav stanovništva (osim raseljenih Nemaca) ostao skoro nepromenjen. Prema popisu iz 2021. u selu je samo 2.162 stanovnika, najmanje u proteklih 200 godina. Od toga 40% su Mađari, 21% Hrvati i Bunjevci i 20% Srbi.

U nastavku reportaže iz Svetozara Miletića za sedam dana na ovom mestu ćete čitati o čuvenom Lemeškom plemstvu, o onom što je ostalo od ništa manje čuvene Lemeške banje, dva seoska groblja kao i Fudbalskom klubu „Jedinstvo” ali i ostalim sportovima kojima se meštani bave od šaha i karatea preko hipodroma do moto-kroserske staze „Lemešring”.