OVO BANATSKO MESTO IMA ČAK DVA CENTRA, A SVEGA NEKOLIKO STOTINA METARA UDALJENO JE OD EU! Posetili smo nadaleko čuveno vojvođansko selo i evo šta smo zatekli
Na svega nekoliko stotina metara od graničnog prelaza sa Rumunijom nalazi se nadaleko poznata Srpska Crnja koja pripada opštini Nova Crnja.
Premda je više nego duplo veća od centra lokalne samouprave, a vala i čuvenija!
Osim pomenutog prelaza zbog kog se kroz ovo selo od oko 3.500 stanovnika neminovno prolazi, u Srpsku Crnju se ide i namenski, budući da se u njoj nalaze mnogi značajni spomenici kulture, ali i održavaju brojne manifestacije koje godišnje okupljaju veliki broj turista sa svih strana.
– Za Srpsku Crnju se može reći da je urbano selo u kom vlada mirna, domaćinska atmosfera i gde žive ljudi velikog i toplog srca – kaže direktor Turističke organizacije opštine Nova Crnja Nikola Tolčin.
I premda nije „prestonica” opštine, ipak se u njoj nalaze sedišta pomenute Turističke organizacije, Doma zdravlja, srednja škola, ali i Spomen-muzej Đure Jakšića, dvorac Nojhauzen iliti Dvorac u Srpskoj Crnji (ime koje nosi od 2023. godine odlukom Vlade RS)...
Dom velikana Đure Jakšića
Sudbina Srpske Crnje – u kulturnom, umetničkom, društvenom i turističkom smislu – oblikovana je zahvaljujući nekadašnjem meštaninu – književniku i slikaru Đuri Jakšiću (1832-1878). Naime, kuća u kojoj je rođen, a koja se nalazi u glavnoj ulici na putu ka graničnom prelazu, izgrađena je u prvoj polovini 19. veka u stilu tradicionlane panonske kuće.
– Posle smrti Đurinog oca sveštenika Dionisija, a kasnije i smrti mlađeg brata, kuća je pripala selu – priča kustos Spomen-muzeja Đure Jakšića Zorica Glišić. – Kuća je od tada menjala namene, pa je tako 1919. u njoj otvorena prva čitaonica u selu, potom je 1939. postala pošta, da bi za vreme Drugog svetskog rata bila sedište nemačke policije. Upravo zbog svega navedenog u kući nijedan predmet nije autentičan, odnosno nije pripadao porodici Jakšić.
Objekat je 1956. godine stavljen pod zaštitu države, te je osnovan Spomen-muzej Đure Jakšića. Poslednja restauracija bila je 2011. godine, a postavku je priredio Etnološki muzej iz Zrenjanina.
– Izložbeni prostor muzeja ima tri sobe. Prva prostorija je kuhinja sa otvorenim ognjištem, druga je gostinjska soba, a ono što je krasi jesu prostoriju su porodične fotografije. Treća prostorija, odnosno soba do ulice, veruje se da je služila kao kancelarija Đurinog oca, pa je iz tog razloga ona danas posvećena Đuri Jakšiću i u njoj se mogu videti najznačajniji Đurini slikarski radovi (reprodukcije), najpoznatije pesme, originalni rukopisi, prva izdanja knjiga – nabraja naša sagovornica.
U produžetku kuće nalazi se dograđen galerijski prostor u kom se izlažu dela savremenih umetnika, dok je dvorište „domaćin” brojnih manifestacija. Najznačajnija je književna manifestacija „Liparske večeri – Dani Đure Jakšića”, a ona se održava unazad 60 godina.
– Kao i u svim ostalim mestima i kod nas je primetan odliv stanovništva, ali i dalje nema kuće koja nema traktor i stoku. Meštani se uglavnom bave poljoprivredom, ratare, podižu voćnjake dunje i šljive, dok povrće uzgajaju u svojim baštama za lične potrebe – priča Tolčin.
Od svih neobičnosti koje Srpska Crnja nosi sa sobom, evo još jedne – ovo mesto ima čak dva centra
Kako su udaljeni od svih većih industrijskih zona, Crnjani su prinuđeni da putuju za poslom, dok u svom selu imaju jedan veći pogon za proizvodnju gotovih jela, a koji zapošljava stotinak ljudi.
– Možda imamo desetak meštana koji idu u Rumuniju da rade, ali i njih je sve manje – veli naš sagovornik.
Vekovima stasavala i širila se
Srpska Crnja jedno je od starijih naselja na području Vojvodine, budući da je prvo pominjanje bilo 1373. godine pod nazivom Čorna. Kada su Turci (u 16. veku) zauzeli Banat, u Crnji formiraju svoje naselje, ali kad je mesto prešlo u austrijske ruke 1718. godine, tega ušoravaju a nekoliko decenija kasnije najpre naseljavaju srpskim porodicama iz Rumunije, a onda i nemačke. Tada su nastale dve Crnje: Srpska i Nemačka.
Sledeće „širenje” sela biva 1920. godine kada se osniva naselje Vojvoda Bojović i biva nastanjeno dobrovoljcima iz Prvog svetskog rata. Poslednja kolonizacija Srpske Crnje bila je nakon Drugog svetskog rata kada su u kuće proteranih Nemaca naseljeni srpske porodice iz Bosanske Krajine. Po završetku rata sva tri naselja se spajaju u jedno – Srpsku Crnju.
Od svih neobičnosti koje Srpska Crnja nosi sa sobom, evo još jedne – ovo mesto ima čak dva centra! Jedan je kod semafora i pravoslavne crkve, u Ulici kralja Aleksandra, dok je drugi na dva ćoška paralelno s prvim, u Partizanskoj-Patrijarha Arsenija Čarnojevića, gde se nalaze Dom zdravlja, veći broj zgrada, katolička crkva, supermarketi...
Za Srpsku Crnju se može reći da je urbano selo u kom vlada mirna, domaćinska atmosfera i gde žive ljudi velikog i toplog srca (Nikola Tolčin)
– Sedište Doma zdravlja nalazi se kod nas i planiramo da ga uz pomoć prekogranične saradnje dodatno opremimo. Takođe, obnovili smo stari bioskop i diskoteku „Oskar”, ali ćemo sledeće godine dodatno sanirati Dom kulture u kom je i omladinski klub i gde će se i naša Turistička organizacija prebaciti – najavljuje Tolčin i dodaje da ih od značajnijih investicija čeka i bušenje još jednog bunara kojim će najpre Srpska Crnja, a potom i cela opština, vući vodu sa karpatske žile.
Autentični crnjanski suveniri obavezan poklon
Mesto koje ima zapravo dve značajne ličnosti koje su odatle potekle – Đuru Jakšića i Dragu Gavrilović (1854-1917, književnica, pedagod, prevodilac) – opravdano je prepoznatljivo svuda u zemlji. Međutim, kako je Đura daleko poznatiji od Drage, Crnjani su odlučili da se okupe oko udruženja koje su nazvali upravo po ovoj dami koja je napisala prvi ženski roman u Srbiji („Devojački roman” iz 1889).
– Gdegod da odemo na manifestacije ljudi su čuli za Srpsku Crnju i Đuru Jakšića, pa čak i za Dragu Gavrilović – kaže predsednica Udruženja Ružica Nikoletić. – Postojimo oko deset godina i bavimo se izradom ručnih radova i suvenira, a organizujemo i Etno bazar u okviru „Boemskih noći”.
Ovo Udruženje čak ima i svoju suvenirnicu u Partizanskoj ulici iliti drugom centru u Srpskoj Crnji.
– Suvenire najviše kupuju naši koji ih nose kao poklon u inostranstvo ili gdegod da idu, jer znaju da su autentični za naše mestu. Imamo u ponudi flaše, fićoke, kutije, podmetače, magnete, priveske, nakit, satove, vez – nabraja predsednica.
Kako kaže, kada su počeli da osnivaju Udruženje, više su imali troškova nego benefita, ali danas je taj podvig već postao isplativ.
Naravno, uz podršku Opštine Nova Crnja, Turističke organizacije ali i meštana, Udruženje građana „Draga Gavrilović” postalo je jedan od istaknutijih aktera u društveno-turističkom životu Srpske Crnje.
Osim usporenijeg tempa života, čistijeg i zdravijeg ambijenta, meštani Srpske Crnje imaju i bogat sportsko-umetničko-kulturni program. Tako su „Boemske noći” i „Liparske večeri” najznačajnije, s tim da se prvopomenuta organizuje na slavu sela na Svetog Prokopija (21. jula) kada se sva udruženja iz sela udruže i prirede bogat šarolik program – od muzičkih nastupa, etno bazara, lovačkih zakuski i slično. Onda i ne čudi što su od Pokrajinske vlade dobili priznanje „Najbolje iz Vojvodine”.