Svedočanstvo jednog vremena sačuvano za buduće generacije

Kroz mnoštvo artefakata postavka prikazuje istoriju negdar najvećeg pravoslavnog hrama severno od Save i Dunava, od njegove gradnje u Tabanu, delu Budima znanom i kao Racvaroš (Srpska varoš), koja je završena 1775. postavljanjem bogato ukrašene barokne kape na vrh crkvenog tornja, pa do stradanja u bombardovanju krajem Drugog svetskog rata, nakon kojeg je 1949. srušen do temelja. Najreprezentativniji deo izložbe svakako je  obnovljeni ikonostas Saborne crkve, za koji je ikone, njih osamdeset i tri, izradio novosadski slikar Arsenije Teodorović, najpoznatiji srpski umetnik s početka 19. veka.

– Izložba koja je pred nama je događaj koji će, sigurna sam, ostaviti trajan pečat u povesnicama svih onih koji su učestvovali u njegovoj organizaciji. I tu ne mislim samo na samu postavku nego i na grandiozan poduhvat da se ikone Saborne crkve u Tabanu restauriraju i konzerviraju. Tako je svedočanstvo jednog vremena i veliko delo Arsenija Teodorovića, kao trajan beleg i raskošno svedočanstvo, sačuvano i za našu, i za buduće generacije – poručila je na otvaranju izložbe pokrajinska sekretarka za kulturu, informisanje i odnose s verskim zajednicama Dragana Milošević.

Podsetimo, nakon pet godina rada na ispitivanju, proučavanju, konzervaciji i restauraciji u Galeriji Matice srpske i Pokrajinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture, Teodorovićev ikonostas je lane prvi put posle 1949. godine predstavljene kao celina na velikoj izložbi u GMS. Kroz postavku „Saborna crkva u Tabanu” ovo remek delo srpske umetnosti ponovo je u gradu u kome je i završeno 1820, zaokružujući na taj način i sliku o negdašnjem hramu koji je ikonostas krasio, ali i o njenom urbanističkom okruženju – Srpskoj varoši.

– Naše su struke: konzervatorsko-restauratorska i muzejska ovom izložbom pokazale da su muzeji mesta koja pamte, čuvaju i oživljavaju, odnosno da artefakti iz različitih muzejskih ustanova mogu da rekonstruišu prošlost i predstave je u aktuelnom trenutku – rekla je upravnica GMS dr Tijana Palkovljević Bugarski, ističući da je izložba „Srpska Saborna crkva u Tabanu” lep primer saradnje više muzejskih,  naučnih i državnih ustanova, kao i dokaz važnosti i uspešnosti međunarodnih projekata čiji je cilj ne samo bolje poznavanje kulturnih prilika dvaju naroda u istoriji, nego i njihovo međusobno upoznavanje i povezivanje u sadašnjosti.

Akcentujjući podnaslov izložbe „Tragom nestale Srpske varoši u Budimu“, Dragana Miloševića je ocenila da je on „u isto vreme i bolan i – koliko god je to moguće - utešan”. „Bolan, jer nam govori o neumitnoj prolaznosti svega što se nekada činilo tako čvrsto, tako pouzdano i tako večno. Utešan, jer nas hrabri saznanjem da onoga što je nekada bilo, ipak, ima sve dok ono postoji u našim sećanjima. I, dok ga mi sasvim ne prepustimo zaboravu i na njega podsećamo i one koji će doći posle nas. Ova izložba je, uz sve ostalo, upravo takvo podsećanje”, nacela je pokrajinska sekretarka za kulturu, informisanje i odnose s verskim zajednicama, dodavši da je ovaj veliki kulturni događaj organizovan i u kontekstu izuzetno dobrih odnosa Mađarske i  Srbije, koji, po opštoj oceni, nikada u istoriji nisu bili bolji. „Upravo taj kontekst i jeste ono što nas – i kada je reč o vekovima koji su za nama, ali i o vremenu koje danas živimo I vremenu koje tek dolazi - upućuje pre svega na traganje za lepotom međusobnog prožimanja, dakle onim što nas je činilo, i što će nas i u buduće činiti, još bližim i još boljim”.

Izložba, koju je Istorijski muzej Budimpešte postavio u saradnji sa GMS i Muzejem Eparhije budimske iz Sentandreje, prikazuje kroz izložene fotografije, umetničke slike, crteže, urbanističke planove, arhivsku građa, odnosno dokumenate, knjige, pisama... istoriju sabornog hrama i njegovog okruženja, kao i ulogu ovog crkvenog zdanja u životu srpske zajednice u Tabanu, koji su Srbi počeli da naseljavaju još u doba kraljeva Žigmunda (1368-1437) i Matije Korvina (1458-1490), a pogotovo posle Velike seobe (1690). Vernisaž je podeljen u nekoliko celina, pa tako, recimo, portretiše znamenite Srbe u Ugarskoj, govori o posledicama požara koji je 1810. zahvatio Srpsku varoš i teško oštetio samu crkvu, vodi kroz aktivnosti Srpske pravoslavne crkvene opštine u Tabanu, ali i otkriva raskošne liturgijske predmete, poput putira od pozlaćenog srebra. 

– Za nas Srbe u Mađarskoj ova izložba je nesumnjivo od istorijskog značaja po tome što do sada nikada u jednom vodećem mađarskom muzeju još nije ostvarena postavka posvećena srpskoj tematici uz puno angažovanje celog profesionalnog muzeološkog aparata, a u tesnoj saradnji sa partnerima iz Srbije i srpske zajednice u Mađarskoj – poručio je Pera Lastić, direktor Srpskog institute u Budimpešti, ističući pri tome i činjenicu da je u svim štampanim materijalima vezanim za izložbu ravnopravno prisutan srpski jezik, kao bitan činilac i reprezent srpskog identiteta. –  Značaj izložbe je za nas i u tome što ona na jedan lep način čini našu prošlost i umetnost opipljivijom i tako učvršuje koheziju, samosvest i ugled naše zajednice. I mada je ovo već treća generacija Srba u Budimpešti, koja nije videla negdašnji velelepni hram, on se već  uzneo i živi u našim dušama – od  danas još čvršće i življe!

M. Stajić