MARKO VUJATOVIĆ, GRAĐANIN KARLOVAČKI, NAJPLODONOSNIJI DUBOREZAC 19. VEKA Za veštog majstora nije bilo zime

Iako se imena duborezaca pominju kada je reč o ikonostasima i delovima crkvenog mobilijara, ipak iz nekog razloga ostaju u senci ikonopisaca čija dela bez drvorezbara ne bi bila to što jesu. Takav je slučaj i sa karlovačkim duborescem Markom Vujatovićem, koji je ostavio dubok trag u crkvenoj umetnosti u Vojvodini, najviše u Sremu, i čak se pominje kao najznačajniji i najdelotvorniji umetnik s drvetom s kraja 18. i početkom 19. veka. O njegovom poreklu nedovoljno se zna, neki istraživači navode da je poreklom iz Gline. 

Ne zna se ni godina njegovog rođenja, ali je činjenica da je živeo, stvarao i umro u Karlovcima. Pavle Vasić u „Umetničkoj topografiji Sremskih Karlovaca“ navodi da se iz molbe koju je uputio 1801. godine za prijem u karlovačko građanstvo vidi da je pre toga živeo u Sremskoj Kamenici, a na osnovu dokumenta upućenog dve godine kasnije Banskoj regimenti u Glini kojim traži posredovanje da se Nikola i otac mu Subota Vujatović pošalju k njemu radi učenja zanata, pretpostavlja se da je rodom iz tog mesta.

Duborez je izučio u radionici braće Arsenija i Aksentija Markovića u Novom Sadu u koji je došao oko 1790. Od njegovih prvih radova pominju se bogorodičin i episkopski tron u crkvi Rođenja Presvete Bogorodice u Sremskoj Kamenici i ikonostas crkve Vavedenja Presvete Bogorodice u Inđiji, koji se smatra najstarijim njegovim impozantnijim delom. Ali, za njegov najznačajniji rad uzima se ikonostas manastira Ravanica u Vrdniku.

Najpre je živeo u Futogu, odakle se 1793. seli u Kamenicu. Tamo je proveo više od deset godina i radio i ikonostase u Stejanovcima, Surčinu i Donjim Petrovcima. Zahvaljujući tim obimnim radovima stekao je ugled i priličan kapital pa je kupio kuću od Koste Mihajlovića u današnjoj Ulici Ilije Okrugića 1 u Karlovcima. To mu je omogućilo i da osnuje samostalnu duborezačku radionicu. Držao je učenike i školovao kalfe, među kojima su bili najdarovitiji Marko Konstantinović i Pavle Bošnjaković. Osim ikonostasa on je radio i celokupan crkveni mobilijar.

Neki autori smatraju da se njegovim dolaskom u Karlovce u prvoj polovini 19. veka daje snažan zamajac duborezačkoj delatnosti. Pavle Vasić piše da se u manastirskim računskim knjigama Marko Vujatović naziva “biltor i obrazosječec dioceze Arhiepiskopata Karlovačkog”. Po njegovom mišljenju vrdnički ikonostas bio je uzor za izradu drugih i to potkrepljuje ugovorima koje je Vujatović sklapao sa naručiocima posla, u kojima se od njega traži da uradi oltarsku pregradu “po načinu ikonostasa ravaničkaga”.

Tvrdnja da je bio najdelotvorniji duborezac temelji se na spisku od dvadesetak crkava i manastira u Sremu u kojima je radio, što izgleda nijednom pre ni posle njega nije pošlo za rukom. U Arhivu SANU-a u Sremskim Karlovcima mogli su se naći ugovori sa crkvama za veliki broj njegovih radova. Radio je ikonostas u Grgurevcima, Bačkoj Palanci, stolove, pevnice i episkopski presto za crkvu u Krčedinu, ikonostas, pevnice, tutorski sto sa ormanom, stalak za ikone, krst, dve ripide, tetrapod, analogion i 24 rama za celivajuće ikone u Bukovcu. Osim ikonostasa za manastirsku crkvu u Vrdniku načinio je celokupan mobilijar. Za mitrovačku crkvu, današnji hram Svetog Dimitrija izradio je ikonostas, tetrapod i propovedaunicu. 

Ikonostas, pevnice, stolove i episkopski presto izrezbario je za seosku crkvu u Vrdniku. Za crkvu u Ogaru, koja je stradala u Drugom svetskom ratu napravio je ikonostas i episkopski presto, od kojih su sačuvane samo carske i male dveri sa ikonostasa. U međuvremenu je restauirao ikonostas u Jasku kao i ikonostas u crkvi Rođenja Presvete Bogorodice u Zemunu, dorađivao ikonostas crkve Vavedenja Presvete Bogorodice u Golubincima. Radio je ikonostas hrama i dva stalka za ikone u Starim Banovcima, mobilijar, pevnice, episkopski presto, stolove i ulazna vrata za crkvu u Surduku. U Novim Karlovcima izradio je ikonostas, episkopski presto i petohlebnicu, za crkvu Svetog arhangela Mihaila u Iloku ikonostas, dve ripide i krst. Pripisuje mu se i ikonostas crkve u Tovariševu, kao i u crkvi Svetoga Save u Čereviću. Znao je u međuvremenu po pozivu da dodatno radi drvorezbarije u pojedinim crkvama.

U februaru 1825. godine zaključuje je ugovor za ikonostas jedne karlovačke crkve. Reč je o crkvi Svetih apostola Petra i Pavla, poznatijoj pod imenom Donja. Uradio je prve dve zone ikonostasa, ali kako umire 6. oktobra, radove nastavlja njegov učenik Pavle Bošnjaković.

Z. Milosavljević